Trendy w internecie zmieniają się jak kalejdoskopie – szybkie social media, zwłaszcza TikTok czy Instagram, a nieco „głębiej” patrząc też deepnet, to źródła przeróżnych, często zmieniających się mód – niekoniecznie tylko pozytywnych. Szczególnym przykładem negatywnej mody jest zjawisko zwane patostreamingiem.

Przemoc, narkotyki, nadużycia to tylko niektóre z tematów, które będziecie mogli zobaczyć w transmitowanych na żywo relacjach cieszących się dużą popularnością. Patostreamy jakiś czas temu stały się hitem internetu i zakorzeniły się w nim na dobre, przyciągając coraz więcej odbiorców, w tym dzieci. Czym właściwie są patostreamy i na czym polega ich fenomen? Czy są na tyle niebezpieczne, że należy chronić przed nimi dzieci? Odpowiadamy.

O czym przeczytacie w artykule?

• Czym są patostreamy? 
• Patostreaming – co go charakteryzuje? 
• Geneza zjawiska patostreamingu w Polsce. 
• Legalność patostreamingu w Polsce oraz konsekwencje prawne, jakie za sobą niesie publikacja patotreści.
• Jakie zagrożenia dla dzieci niesie dostęp do patostreamów? 

Czym są patostreamy? 

Według artykułu naukowego „Patostreaming͵ charakterystyka i prawne konteksty zjawiska” autorstwa Dominiki Bek i Martyny Popiołek „patostreaming to transmitowanie na żywo przekazów noszących znamiona różnego rodzaju patologii. Jest to zatem internetowa transmisja w czasie rzeczywistym, która zawiera treści wulgarne, obsceniczne i przemocowe. To zjawisko budzące wiele obaw i kontrowersji, a także skłaniające do dyskusji na temat konieczności wprowadzenia regulacji mających zwiększyć kontrolę nad treściami zamieszczanymi w sieci”. Ich główne motywy przewodnie to libacje alkoholowe, przemoc, brutalne sceny oraz różne wykroczenia i nadużycia. Zdarza się, że podczas transmisji widzi się pobicia, kradzieże, a nawet gwałty. Jest to jeden z najbardziej przykrych i negatywnych sposobów wykorzystywania internetu, który niestety wciąż pozostaje popularny – szczególnie wśród młodzieży i dzieci. Na podstawie danych z raportu sporządzonego przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Fundację Dajemy Dzieciom Siłę wraz z Orange z 2019 r, aż 37% osób w wieku od 13 do 15 lat miało styczność z patostreamami, w tym 15% ogląda je codziennie lub prawie codziennie. Co więcej, patotransmisje są także popularne już wśród dzieci w wieku 10-12 lat.

Patostreaming – co go charakteryzuje?

To, co dla wielu jest tematem tabu i zdecydowanie przekracza normy moralne i społeczne, dla innych może wydawać się atrakcyjne. Szczególnie jeśli jest się nastolatkiem, a zatem w wieku, w którym szczególnie ważne są relacje z rówieśnikami – niekiedy realizowane przez próby zaimponowania kolegom i koleżankom. Również twórcy często są dumni ze swoich poczynań, a fanom imponuje ich „odwaga” w sytuacjach mocno dewiacyjnych.

Istotną cechą patrostreamów jest możliwość interakcji między twórcą, a widzami, dzięki czemu mają oni wpływ na to, co stanie się podczas streamu.

Streamerzy często nagrywają swoje życie „codzienne”, pokazują swoją rodzinę, atakują bliskich, zaczepiają na ulicy przypadkowych ludzi, obrażając ich lub atakując. Podczas relacji na żywo, które często trwają godzinami, widzowie wpłacają datki pieniężne (tzw. donejty) w zamian za jakieś czynności, które chcą, żeby się ukazały w transmisji. Działa to na tej zasadzie, że streamer deklaruje, że jeżeli uzbiera określoną pulę pieniędzy, to na przykład wda się w bójkę ze swoją matką. Widzowie wpłacają drobne kwoty i jeżeli założony pułap zostanie osiągnięty, wszczyna on awanturę na żywo.

Zdarza się, że patostreamerzy organizują spotkanie z fanami, na którym mogą oni uczestniczyć w niebezpiecznych czy niestosownych sytuacjach ze swoim idolem i np. zaczepiać ludzi na ulicy, używając przy tym wulgaryzmów oraz agresji. Oczywiście wszystko to jest streamowane. Wiele działań, które można tam zobaczyć to przestępstwa, na podstawie nagrań osoby biorące w nich udział mogą być pociągnięte do odpowiedzialności.

Geneza zjawiska patostreamingu w Polsce 

W Polsce patostreaming jest nie mniej popularny niż w innych częściach świata. Jego początki w naszym kraju wiążą się z aktywnością Daniela Magicala, który swoją „karierę” zaczął od streamowania gry w Tibię na popularnym wśród gamerów portalu Twitch. Z czasem Magical na swoim kanale zaczął prezentować libacje alkoholowe i przemoc w swoim domu z udziałem swoich najbliższych (mamy oraz jej konkubenta), aby podnieść oglądalność. W ślad za nim zaczęli pojawiać się kolejni naśladowcy, którym imponowały poczynania Magicala i sami chcieli osiągnąć „sławę” i pieniądze w szybki i prosty sposób.

Legalność patostreamingu w Polsce oraz konsekwencje prawne, jakie za sobą niesie publikacja patotreści

Patostreaming jest na tyle popularnym zjawiskiem, że powstał specjalny oddział Policji zajmującej się cyberprzemocą skoncentrowany na śledzeniu tego zjawiska, a w 2018 roku Rzecznik Praw Obywatelskich zwołał obrady okrągłego stołu do walki z nim. Sama publikacja patotransmisji nie jest zakazana, nawet jeśli znajdują się w niej różne wykroczenia. Administracja YouTube stara się walczyć z patocontentem blokując konta publikujących je twórców albo nawet je usuwając. Bywa to jednak "walka z wiatrakami" – autorzy transmisji w takich sytuacjach zakładają kolejne konta na innych platformach, nawet pornograficznych. Nagranie pobicia czy gwałtu jest karalne, a materiał może być wykorzystany jako dowód w sprawie podczas śledztwa. Często po transmisji filmy znikają z sieci, ale wiele osób nagrywa je sobie za pomocą telefonów lub innych urządzeń, które w razie popełnienia przestępstwa stanowią materiał dowodowy. Natomiast wielu streamerów czuje się bezkarnych ze względu na łatwość włączania i wyłączania transmisji. Nawet jeśli ktoś zgłosi do serwisu nadużycia i administratorzy zajmą się tym, stream prawdopodobnie zdąży się skończyć, a osoby uczestniczące w nim nie poniosą żadnych konsekwencji. Tak więc, jeżeli nikt nie zdoła nagrać w jakiś sposób transmisji, w której dochodzi do nadużyć, transmisja znika po zakończeniu, a osoby uczestniczące w niej nie mogą być pociągnięte do odpowiedzialności z powodu braku dowodów.

Jakie zagrożenia dla dzieci niesie dostęp do patostreamów? 

Patostreamy są szczególnie niebezpieczne dla tych nastolatek i nastolatków, którzy szukają pomysłu na siebie. Treści w nich zawarte bywają dla nich imponujące, a dodatkowo sposób, w który ich idol zarabia pieniądze, może skutkować tym, że będą chcieć go naśladować i sami zaczną działania w tym kierunku. Patotreści nie są obojętne dla psychiki - zwłaszcza młodego człowieka. Oglądanie ich zaburza empatię, powoduje niejako "uodparnianie się" na czyjąś krzywdę. Młodsze dzieci narażone na treści tego typu mogą na tej podstawie budować obraz tego, co jest złe, a co dobre.

Jednocześnie po tego typu treści często sięgają osoby mierzące się z problemami czy kryzysami psychicznymi lub trudną sytuacją społeczno-rodzinną. Odrzucenie, samotność, brak uwagi najbliższych i inne, piętrzące się trudności, skłaniają dzieci do oglądania brutalnych treści i traktowania streamerów jako swoich idoli. Rodzice często nie zdają sobie sprawy z tego, że ich dziecko ogląda patostreamy, nie wiedzą nawet, co to jest.

Co zrobić, jeśli podejrzewasz lub wiesz, że twoje dziecko interesuje tego typu tematyka?

Przede wszystkim warto z nim szczerze porozmawiać i dowiedzieć się, dlaczego tak jest, czemu właśnie to ogląda. Warto zrobić to bez krzyku i oceniania, na spokojnie, aby dziecko zwierzając się, czuło się bezpiecznie. Być może młody człowiek ma jakąś traumę, z którą nie umie się uporać albo boryka się z trudnymi dla siebie problemami i swojej odskoczni szuka właśnie tam? Wysłuchaj je i staraj się wytłumaczyć, że to nie jest dobry kierunek, a oglądanie tego typu treści w internecie nie jest rozsądnym posunięciem, a tym bardziej rozwiązaniem problemu.

Postaraj się rozmową stworzyć dziecku bezpieczną przystań i daj mu do zrozumienia, że jesteś dla niego, gdy tylko potrzebuje. Jeśli jest taka potrzeba, postaraj się o wsparcie psychologiczne dla dziecka. To właśnie budowanie zaufania i dawanie poczucia bezpieczeństwa mogą być bardziej skuteczne niż np. zakładanie blokady w postaci kontroli rodzicielskiej (które zresztą starsze dzieci często potrafią „pokonać”). Zwracaj uwagę na ilość i jakość czasu, który dziecko spędza w sieci – dobrze jest być w tej kwestii wzorem i przyglądać się też własnym zachowaniom, rekomendować wartościowe treści i próbować też wspólnie spędzać czas, także online, bo to bardzo ważna przestrzeń dla młodzieży.

Co ważne, z dzieckiem warto rozmawiać o jego cyfrowych aktywnościach już od najmłodszych lat. Uczyć krytycznego podejścia do treści spotkanych w sieci, uczulać, że nie wszystko, co w sieci jest prawdą, umówić się, że za każdym razem, kiedy dziecko zobaczy w sieci coś niepokojącego, zwróci się z tym do rodzica, opiekuna lub nauczyciela. Warto w domu i w szkole dbać o zdrowe nawyki cyfrowe, umiar w korzystaniu z technologii, czy włączać się w programy wsparcia dla szkół w tym zakresie.

Polecamy lekturę raportu o patotreściach . Wspólnie z Onet Kobieta i SWPS włączyliśmy się także w akcję Dzieci w patosieci – polecamy materiały na stronie dedykowanej tej inicjatywie. Więcej informacji możecie też znaleźć na stronie Razem w Sieci.