Bezpieczne korzystanie z internetu – jak zadbać o bezpieczeństwo dzieci w sieci

Zasady bezpieczeństwa w sieci to temat szeroki jak sam internet. Wraz z rozwojem technologii, cyfrowe aktywności ludzi stają się coraz bardziej różnorodne. Przybywa więc zjawisk, z którymi warto być na bieżąco, aby dobrze rozumieć świat nowych mediów i poruszać się w nim z rozwagą, dbając o bezpieczeństwo. W tym artykule chcemy zwrócić uwagę na kilka aspektów tego zagadnienia, szczególnie w kontekście bezpiecznego korzystania z internetu przez dzieci.

O czym przeczytacie w tym tekście?

• O zabezpieczaniu urządzeń i kontroli rodzicielskiej
• O prywatności w sieci
• O cyberprzemocy
• O sekstingu
• O patotreściach i treściach niedostosowanych do wieku
• O fake newsach

Pokażemy też, jak rozmawiać z dzieckiem o bezpieczeństwie w sieci, aby uzgodnić z nimi ważne zasad.

Ciemne strony internetu – o czym warto pamiętać i jak chronić dzieci

Zabezpieczanie urządzeń i kontrola rodzicielska

Zacznijmy od zagadnień technicznych. Każde urządzenie podłączone do internetu – komputer, tablet czy smartfon – jest narażone na zainfekowanie złośliwym oprogramowaniem. Bardzo często szkodliwe oprogramowanie jest uruchamiane i instalowane przez samych użytkowników, w tym dzieci, np. poprzez otwieranie załączników z poczty elektronicznej lub klikanie w linki – nawet podane w wiadomościach od znanych im osób. Jak się przed tym chronić?

Upewnij się, że urządzenia, z których korzysta Twoje dziecko, są odpowiednio zabezpieczone.

Sprawdź, czy na komputerze:

• działa program antywirusowy, czy jest systematycznie aktualizowany i czy skanuje także wiadomości e-mail oraz zewnętrzne urządzenia podłączane do komputera
• włączona jest zapora sieciowa,
• włączona jest opcja automatycznego pobierania i instalowania aktualizacji systemowych,
• zaktualizowana jest przeglądarka internetowa,
• dziecko ma utworzone w systemie własne konto użytkownika z ograniczonymi uprawnieniami,
• uprawnienia administratora są zabezpieczone hasłem nieznanym dziecku, 
• oprogramowanie pochodzi tylko ze znanych i sprawdzonych źródeł.

Zadbaj też o bezpieczeństwo urządzeń mobilnych, na których coraz częściej gromadzimy ważne informacje (m.in. baza kontaktów, rejestr rozmów, treści smsów, zdjęcia)):

• zainstaluj na nich program antywirusowy,
• włącz opcję kontroli rodzicielskiej dla młodszych dzieci
• wyjaśnij dziecku, że można instalować aplikacje pochodzące tylko z oficjalnych sklepów producentów oprogramowania (Google Play, Sklep Windows, AppStore); 
• ustal z dzieckiem, by nie akceptowało monitów o połączenie telefonu z innym urządzeniem, jeśli nie wygenerowało ich samo,
• zadbaj też o odpowiednie zabezpieczenie telefonu hasłem, gestem, kodem PIN, odciskiem palca lub odblokowywaniem poprzez rozpoznanie twarzy właściciela. 

Kontrola rodzicielska

Programy kontroli rodzicielskiej mogą ułatwić stopniowe i rozważne wprowadzanie młodszego dziecka w świat internetu – zarówno w przypadku korzystania z komputera stacjonarnego, jak i urządzeń mobilnych. Dzięki stałemu lub czasowemu ograniczeniu w dostępie do określonych programów i opcji urządzenia, rodzic może m.in. ustawić dziecku ustalony z nim czas korzystania z komputera, wybrać strony, usługi internetowe, z których dziecko będzie mogło korzystać i takie, które będą zablokowane. Warto jednocześnie pamiętać, że owe programy nie są „lekiem na całe zło” – część dzieci w pewnym momencie uczy się, jak przechytrzyć kontrolę, a do tego ograniczenie czasu nie jest jedyną rzeczą, nad którą warto mieć kontrolę – ważne żeby również dbać o jakość czasu spędzanego w sieci. A przede wszystkim rozmawiać z dziećmi o ich cyfrowych aktywnościach, interesować się i pytać.

Prywatność w sieci

Aktywność w internecie daje czasem złudne uczucie anonimowości i prywatności. Tymczasem jednak warto zwracać uwagę na to, co dziecko robi w internecie również w kontekście prywatności. Szczególnie kiedy używa aplikacji mobilnych, które często mają dostęp do osobistych danych, listy kontaktów itp.; gier online, które umożliwiają kontakty z innymi graczami; mediów społecznościowych, które nie tylko same zbierają bardzo dużo danych, ale często są też zintegrowane z innymi systemami i stronami internetowymi, czy kiedy dziecko pobiera z internetu pliki, które pod przykrywką darmowych dodatków mogą instalować programy mające na celu śledzenie aktywności użytkownika.

Jak zabezpieczyć dziecko przed utratą danych?

• Rozmawiaj z dzieckiem o ryzyku takiej utraty i ostrożności w udostępnianiu informacji o sobie.
• Wspólnie z dzieckiem zainstaluj na urządzeniach, z których korzysta, programy antywirusowe.
• Naucz dziecko, że w internecie nie ma właściwie nic za darmo: jeśli ściągamy darmowe oprogramowanie, zwykle „płacimy” za nie naszymi danymi, dlatego ważne jest, by wiedzieć, jakie to są dane i czy pobierany przez nas „towar” jest ich naprawdę wart.
• Zwróć uwagę dziecka na konieczność konfiguracji ustawień prywatności w mediach społecznościowych i pomóż mu wybrać najwłaściwsze.
• Przestrzeż przed nierozważnym publikowaniem zdjęć i filmów bądź przesyłaniem ich innym osobom – co raz trafi do sieci, nigdy w niej nie ginie a zanim skasujemy dany materiał, ktoś mógł już zrobić jego zrzut ekranu.
• Roztropnie udostępniaj fotografie czy anegdotki o swoim dziecku na swoich profilach w social media.
• Regularnie sprawdzaj z dzieckiem publikowane w sieci informacje na jego temat.
• Poznaj portale, z których korzysta Twoje dziecko, by w razie potrzeby móc mu szybko pomóc w trudnych sytuacjach.
• Naucz dziecko zapoznawać się z recenzjami aplikacji przed ich ściągnięciem.
• Regularnie przeglądajcie aplikacje. Jeśli dziecko z którejś nie korzysta, warto ją odinstalować. Warto też zwracać uwagę na to, do jakich danych aplikacja ma dostęp – czy np. kalkulator rzeczywiście potrzebuje dostępu do kontaktów?

Cyberprzemoc

Cyberprzemoc w przypadku dzieci i młodzieży to najczęściej przemoc rówieśnicza przy użyciu internetu i telefonów. Jest to jedno z poważniejszych i bardziej powszechnych zagrożeń, z jakimi mogą mieć kontakt młodzi i internauci.

Jakie są najbardziej popularne formy cyberprzemocy?

• Publikowanie w sieci poniżających kogoś filmów lub zdjęć;
• publikowanie ośmieszających, wulgarnych, komentarzy i postów;
• włamania na czyjeś konta serwisów społecznościowych;

• podszywanie się pod inne osoby;
• wykluczanie z internetowych społeczności

Co zrobić gdy Twoje dziecko doświadczy cyberprzemocy?

• Udziel mu osobistego wsparcia, porozmawiaj, zapewnij dużo uwagi.
• Zabezpiecz wszystkie dowody cyberprzemocy.
• Zwróć się do administratora serwisu/strony z prośbą o usunięcie nienawistnych treści i zablokowanie osoby atakującej.
• Jeśli możesz porozmawiać ze sprawcą lub jego rodzicami, żądaj od niego zakończenia przemocy i usunięcia z sieci wszystkich jej śladów.
• Rozważ poinformowanie o tej sytuacji szkoły i wychowawcy.
• Jeśli popełniono przestępstwo, poinformuj o nim policję.
• Jeśli masz pytania, dzwoń pod numer 800 100 100 – to telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa w sieci.
• Powiedz swojemu dziecku o telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111.

Sexsting

Sexsting czy też seksting to przesyłanie swoich nagich zdjęć lub innych materiałów erotycznych za pomocą telefonu komórkowego lub innego urządzenia podłączonego do internetu. Według badań ponad połowa nastolatków deklaruje, że takie materiały są wysyłane wśród znajomych. Rozpowszechnianie takich materiałów może uruchomić falę cyberprzemocy – wulgarne komentarze pod filmami, wyśmiewanie, przeróbki, szantażowanie…

Jak zatem zapobiegać sekstingowi?

• Rozmawiaj i przestrzegaj dziecko przed publikowaniem lub przesyłaniem zdjęć, filmów, czy jakichkolwiek materiałów o charakterze erotycznym.
• Rozmawiaj też z dzieckiem o seksualności, naucz je szacunku do swojego ciała. Ucz je, że przesyłanie treści o charakterze seksualnym nie jest „dowodem miłości”.
• Powiedz dziecku, że zawsze może liczyć na Twoje zrozumienie i pomoc – też w sytuacji problemów online, również tych związanych z publikacją ich wizerunku w sieci.

Patotreści i treści niedostosowane do wieku

Patotreści to szkodliwe materiały w internecie, które mogą wywoływać negatywne emocje u odbiorcy lub które promują niebezpieczne zachowania. Zalicza się do nich pornografię, materiały zawierające przemoc, a także treści zachęcające do zachowań szkodliwych dla zdrowia (np. używania narkotyków) lub autodestrukcyjnych (samookaleczania, samobójstwa). Według badań aż 37% nastolatków deklarowało, że widziało tego typu treści. Jest to niebezpieczne dla dzieci między innymi dlatego, że mogą one tracić poczucie bezpieczeństwa, kształtować nieprawdziwe przekonania na temat świata i ludzi, obniżać nastrój lub nadmiernie pobudzać, czy znieczulać na bodźce. Przemoc pojawiająca się w patotreściach powoduje oswajanie się z nią, a zatem wzrost akceptacji dla niej.

Jak można chronić młodzież przez patotreściami?

• Pokazywać pozytywne drogi do osiągnięcia sukcesu i sławy, również poprzez tworzenie przez internet.
• Warto rozmawiać o tym, że wiele patotreści nosi znamiona przestępstw, przez które „twórcy” mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej.
• Przypominać nastolatkowi o tym, że serwisy społecznościowe mają możliwość zgłaszania treści niezgodnych z jego zapisami.
• Reagować na sytuacje, w których podejrzewamy popełnienie przestępstwa, zgłaszanie ich na policję.

Fake newsy

Fake news to z angielskiego po prostu fałszywa informacja. To treści, które są nieprawdziwe lub nie do końca prawdziwe, ale mimo to są publikowane w serwisach informacyjnych czy na portalach społecznościowych. Często fake newsy mają być traktowane bardzo serio i przekonać nas, że opisują prawdę. Fałszywe informacje są rozpowszechnione w całym internecie, dlatego bardzo ważne jest, aby zwracać na nie uwagę samemu oraz rozmawiać o nich z dziećmi, ponieważ w skrajnych przypadkach mogą one prowadzić nawet do zachowań agresywnych lub autoagresywnych.

Jak uwrażliwić dziecko na zjawisko fake newsów?

• uświadomić mu, że w internecie  może natknąć się zarówno na informacje prawdziwe, jak i fałszywe,
• pokazywać, czym się różni informacja od reklamy, także na stronach internetowych i w wynikach wyszukiwania w popularnych wyszukiwarkach internetowych,
• sprawić, aby było świadome, czym się różni fakt od czyjejś subiektywnej opinii,
• skłaniać do refleksji nad wiarygodnością źródła i wiedziało, że warto potwierdzić tę wiarygodność z dorosłym lub z innym źródłem wiedzy – książką, encyklopedią itp.,
• przypominać, że najczęściej (choć też nie zawsze) autor rzetelnego materiału bierze odpowiedzialność za publikację i podpisuje ją swoim imieniem i nazwiskiem, pokazuje, skąd pozyskał informacje, powołuje się na źródła i okazuje swoją specjalizację w temacie,
• zwracać uwagę, że wiarygodności sprzyja przedstawianie wielu różnych punktów widzenia (nie jednego, nie tylko swojego), powoływanie się na różne źródła i chęć bezstronnej prezentacji treści, a nawet dbałość o językową i estetyczną stronę publikowanego materiału,
• zachęcać do sprawdzania, kiedy powstał dany materiał i czy źródło, np. strona internetowa, jest regularnie aktualizowane.

 Bezpieczne korzystanie z internetu – podsumowanie

Omówiliśmy w tym artykule w skrócie kilka podstawowych zagadnień związanych z bezpieczeństwem dzieci w internecie – zabezpieczaniu urządzeń, kontroli rodzicielskiej, prywatności w sieci, sharentingu, niebezpiecznych kontaktach, cyberprzemocy, sekstingu, patotreściach i fake newsach. Tematów związanych z ryzykami w sieci jest jednak więcej, dlatego bardzo mocno zachęcamy do czytania naszego bloga i dowiadywania się coraz więcej na ten temat.

Ostatecznie jednak pamiętajmy, że mimo tych różnych zagrożeń, internet jest fantastycznym wynalazkiem, miejscem, w którym można robić naprawdę ciekawe rzeczy, rozwijać się, uczyć i poznawać świat. Ważne tylko, żeby wszystko to robić „z głową” – również pod kątem bezpieczeństwa.

Zachęcamy również do udziału w naszych programach dla szkół – w MegaMisji dla klas 1-3 uczymy właśnie o bezpiecznym i mądrym korzystaniu z nowych technologii, a w #SuperKoderach dla klas 4-8 uczniowie i uczennice poznają podstawy robotyki i programowania. Co ciekawe – nie tylko na informatyce, ale też m.in. na polskim czy angielskim!