Czasy, gdy internet był widziany w biało-czarnych barwach już są raczej za nami – niewiele osób sam internet demonizuje, niewiele też nie dostrzega żadnych zagrożeń w sieci. Warto jest jednak pochylić się nad treściami, na które dzieci mogą natrafić w sieci, aby odpowiednio przygotować je i oszczędzić kłopotów czy traum. W poniższym artykule rozbijamy na części pierwsze, jakie są zagrożenia w internecie i odpowiadamy na pytanie, jak przygotować dzieci, tak aby mogły możliwie bezpiecznie korzystać z internetu i czerpać z jego dobra.
Jakie są zagrożenia w internecie?
Różnego rodzaju zagrożeń w sieci nie brakuje, my się skupimy na kilku zagadnieniach:
- Niebezpieczne treści, w tym patotreści i patostreamingi
- Hejt
- Fake newsy
- Szkodliwe relacje i cyberprzemoc
- Scamy i phishing
- Uzależnienia od sieci
A przede wszystkim o tym, jak radzić sobie, gdy dziecko stanie w obliczu tych niebezpieczeństw i jaką profilaktykę warto stosować.
Niebezpieczne treści
Dostęp do treści bardzo różnego rodzaju jest właściwie nieograniczony. Nie trzeba sięgać głęboko w odmęty deepnetu, aby trafić na przemoc, pornografię, nadużywanie substancji, treści ksenofobiczne, obsceniczne, pełne wulgaryzmów itp. Nawet social media, choć mają swoje polityki usuwania takich treści, nie zawsze są od nich wolne. Co gorsza, wiele z nich jest jak hydra – usuwana jest jedna treść, a w jej miejscu pojawiają się kolejne.
Osobną kategorią niebezpiecznych treści w sieci, na które warto zwrócić uwagę to patotreści, czy też – najczęściej spotykane – patrostreamy. Są one specyficzną mieszanką wszystkich wymienionych powyżej treści, które są robione celowo i za które często widzowie streamu płacą (m.in. za to, żeby coś konkretnego tam się wydarzyło, np. wszczęcie awantury z rodzicem, streamer kogoś fizycznie zaatakował itp.). Badania przeprowadzone na zlecenie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę pokazują, że nawet 37% nastolatków oglądało patostreamy. Przy okazji bardzo polecamy zapoznać się z raportem o patotreściach przygotowanym przez FDDS, którego partnerem jest Orange.
Dlatego dobrze jest rozmawiać z dzieckiem o tym, że nie wszystkie treści w internecie są dobre. Warto uprzedzić fakty, ponieważ najpewniej prędzej czy później dziecko trafi na niebezpieczne treści w internecie – badania pokazują, że np. w przypadku pornografii 43% miało z nią kontakt, choć często trafiało na nią przez przypadek. Ważne, aby rozmawiać z dziećmi spokojnie, empatycznie i z zaangażowaniem, tak aby dziecko czuło, że chcemy je wesprzeć, a nie wchodzić w prywatność.
Hejterzy w internecie są bardzo głośni, ale dobra informacja jest taka, że tych, którzy nie hejtują jest znacznie więcej! Temat tego zagrożenia w sieci poruszyliśmy w kampanii #jestnaswięcej – zobaczcie sami!
Jak wygląda hejt? Zazwyczaj są to komentarze wystosowane w kierunku innych osób – mogą być napisane, mogą być memami, czy innymi grafikami albo filmami, utworami muzycznymi itd. Najczęściej spotykany jest w social mediach, komentarzach pod artykułami, ale też na komunikatorach i w wiadomościach prywatnych.
Co zrobić, jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest ofiarą hejtingu?
- Zwróć uwagę na zmiany w zachowaniu dziecka, szczególnie w czasie korzystania z internetu – mogą Ci podpowiedzieć, czy dzieje się coś niedobrego.
- Nie bagatelizuj symptomów i problemów, na które dziecko trafia w sieci – zacznij od porozmawiania z dzieckiem i dowiedzenia się jak najwięcej na ten temat
- Jeśli jest taka potrzeba, skorzystaj z pomocy specjalistów. Możesz porozmawiać z wychowawcą dziecka, pedagogiem szkolnym, zgłosić się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, czy zadzwonić do Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci – 800 100 100.
- Możesz też powiedzieć dziecku o Telefonie Zaufania FDDS – 116 111, gdzie może anonimowo porozmawiać ze specjalistami.
Co zrobić, jeśli Twoje dziecko uprawia hejting?
- Dawaj przykład. Pamiętaj, że dziecko obserwuje Ciebie i czerpie zachowania z Twoich zachowań.
- Porozmawiaj z nim – przypomnij, że odbiorcy też mają uczucia i mogą bardzo przeżywać hejt.
- Przyjrzyj się dokładnie zachowaniu dziecka – hejt często jest skutkiem innych problemów, które się nawarstwiają
Fake newsy, manipulacja treścią, konta trolli, deepfake, teorie spiskowe i granie na emocjach - to formy dezinformacji. O fake newsach sporo możecie przeczytać w poradniku, który przygotowaliśmy wraz z Anną Mierzyńską, najważniejsze jest jednak, aby być świadomym tego, że fake newsy w internecie są bardzo częste oraz pamiętać samemu i uczyć dzieci, jak dbać o to, aby budować na nie odporność.
5 nawyków, jak nie dać się fake newsom:
- Myśl krytycznie
- Sprawdź źródła
- Nie spiesz się
- Szukaj i pytaj
- Sprawdź emocje
O tym wszystkim przeczytacie na stronie o dezinformacji i w naszym poradniku.
Szkodliwe relacje online i cyberprzemoc
Relacje w sieci – szczególnie te, które są ograniczone do przestrzeni wirtualnej – mogą stanowić kolejne niebezpieczeństwo w sieci. Oczywiście nie ma powodu, żeby demonizować rozmawianie z ludźmi online, jednak warto mieć świadomość i przestrzegać dzieci, że w sieci nie brakuje oszustów, którzy korzystają z możliwości ukrycia swojej prawdziwej tożsamości i stanowią realne zagrożenie dla użytkowników internetu.
Nie brakuje również osób, które sieć wykorzystują do siania cyberprzemocy – nieco o tym pisaliśmy w akapicie poświęconym hejtowi, jednak cyberprzemoc może przybierać bardzo różne formy, nie tylko hejtu. Są to między innymi: publikowanie poniżających filmów lub zdjęć, włamania na konta serwisów społecznościowych, podszywanie się pod inne osoby, wykluczanie z internetowych społeczności, seksting (o ile przesyłane są niechciane materiały, bez zgody osoby na zdjęciach/filmach lub adresata) itd.
Warto jednak uświadamiać dzieci, że cyberprzemoc to nie zabawa, że po drugiej stronie jest człowiek z krwi i kości, który może bardzo przeżywać takie działania, w skrajnych przypadkach może to wręcz prowadzić do depresji i zamachu na własne życie. Niektóre działania są tez po prostu przestępstwem i mogą wiązać się z odpowiedzialnością karną.
Warto też uważnie przyglądać się, czy dziecko nie jest ofiarą cyberprzemocy. W takim przypadku ważne, aby z nim rozmawiać i w razie potrzeby zorganizować specjalistyczną pomoc. Jeśli jednocześnie dziecko stało się ofiarą przestępstwa, bardzo ważne jest, aby gromadzić materiał dowodowy (screeny, filmy, itp.).
Zagrożenia w internecie - scam i phishing
Odrębną kategorią zagrożeń w internecie jest sytuacja, w której oszuści wzbudzają nasze zaufanie po to, aby wyłudzić nasze dane (np. hasło i login do Facebooka) lub pieniądze. Brzmi nieprawdopodobnie? A jednak, to duża plaga. Przestępcy specjalizują się w coraz to skuteczniejszych sztuczkach, które mają za zadanie uśpić naszą czujność. Pokazują chwytający za serce tytuł, a udostępnienie go i rzekome logowanie do Facebooka to tak naprawdę wpisanie swoich danych w łudząco podobnym oknie. Zdarza się, że internetowi oszuści podszywają się pod firmę kurierską, która prosi o małą dopłatę, by przekierować paczkę do pustego paczkomatu. Takich metod są dziesiątki. Kolejne case’y, związane z zagrożeniami w internecie takimi jak: scam i phishing, skrupulatnie opisuje Michał Rosiak na blogu Orange. Jeśli traficie na podejrzanego SMSa lub mejla, zgłoście go koniecznie do zespołu, do którego należy Michał, pisząc na adres cert.opl@orange.com. To pomoże ustrzec innych od tego typu zagrożeń w internecie.
Uzależnienie od internetu
Ostatnim tematem zagrożenia w internecie, który tutaj poruszymy, to uzależnienie od internetu. Jest to właściwie cała grupa bardzo różnych zachowań związanych z nadużywaniem ekranów – uzależnienie od gier, intensywne korzystanie z mediów społecznościowych, pornografia, czy oglądanie przez wiele godzin filmów na Netfliksie czy w innych serwisach VOD.
Wiele na ten tematy pisaliśmy w poradniku przygotowanym wspólnie z Fundacją Dajemy Dzieciom Siłę o cyfrowym balansie. Warto jest go przeczytać, aby wiedzieć, jakie są objawy uzależnienia od ekranów, jak przeciwdziałać i co zrobić, gdy problem zaistnieje.
Jak przeciwdziałać internetowym zagrożeniom?
Jeśli chcecie być bezpieczni online i uczyć tego samego Wasze dzieci czy uczniów, przede wszystkim skupcie się na poznaniu problemu i nie doprowadzaniu do niebezpiecznych sytuacji. Każdy, kto ma świadomość o tym, że zagrożenia w internecie istnieją i są realnym problemem, będzie umiał się przed nimi uchronić. Więcej informacji o przeciwdziałaniu konkretnym rodzajom zagrożeń w sieci oraz szczegółowe opisy każdego z nich znajdziecie w naszej strefie wiedzy - https://fundacja.orange.pl/strefa-wiedzy.