Na początek jednak parę liczb.
- Główny Urząd Statystyczny podał, że w 2020 roku 90% gospodarstw domowych miało dostęp do internetu (w 2016 było 80%), a w tych, w których mieszkają dzieci ten odsetek wynosi 99,5%.
- 82,5% dzieci i młodzieży w wieku 9-17 lat korzystała codziennie lub częściej ze smartfona, a 39,5% z komputera – wynika z badań EU Kids Online z 2018 roku (a zatem jeszcze przed pandemią i zdalnym nauczaniem). Tylko 5,7% nigdy nie korzysta ze smartfona, a 18% z komputera.
- 2 miliony Polek i Polaków korzysta z aplikacji mObywatel – podała Cyfryzacja KPRM 13 stycznia 2021 r.
Liczby te pokazują, że dostęp do sieci jest powszechny. Przeważająca większość dzieci i młodzieży, ale także dorosłych korzysta z niej regularnie. Dodatkowo, pandemia spowodowała, że jeszcze więcej codziennych czynności wykonujemy online – uczymy się, pracujemy, często też robimy zakupy, korzystamy z usług lekarzy i bankowości internetowej, oglądamy spektakle itd.
Kompetencje cyfrowe – definicja
Czym zatem są kompetencje cyfrowe? Cyfryzacja KPRM podaje, że to „harmonijna kompozycja wiedzy, umiejętności i postaw umożliwiających życie, uczenie się i pracę w społeczeństwie wykorzystującym technologie cyfrowe”. Innymi słowy – to lwia część tego wszystkiego, co wiemy, potrafimy i jak się zachowujemy w obyciu z nowymi technologiami.
Kompetencje cyfrowe współcześnie są bardzo ważne, aby w pełni funkcjonować w społeczeństwie. Zostały one wskazane przez Parlament Europejski jako jedne z ośmiu kompetencji kluczowych do samorealizacji i rozwoju osobistego i bycia aktywnym obywatelem obok m.in. porozumiewania się w języku ojczystym, kompetencji społecznych i obywatelskich czy świadomości i ekspresji kulturalnej.
Co obejmują kluczowe umiejętności cyfrowe?
Kompetencje cyfrowe to bardzo szerokie pojęcie. Trudno wymienić je wszystkie trudno jest nawet je jednoznacznie skatalogować, dlatego też powstają różne systemy, ramy, które podejmują próbę ich uporządkowania. Na potrzeby tego artykułu skupimy się na jednym – zaproponowanym przez polski zespół: dr Justynę Jasiewicz, dr. hab. prof. SWPS Mirosława Filiciaka, dr Annę Mierzecką, Kamila Śliwowskiego, Andrzeja Klimczuka, dr hab. Mirosławę Kisilowską, dr. Alka Tarkowskiego i Jacka Zadrożnego. To podejście pozwala nie tyle skatalogować poszczególne umiejętności, a połączyć je z potrzebami poszczególnych osób i społeczeństwa.
Grafika, którą widzicie pochodzi właśnie z powyższego dokumentu. Już patrząc na nią jesteśmy w stanie wyobrazić sobie szereg konkretnych umiejętności, które wiążą się z każdym z aspektów. Czy to sprawy codzienne, finanse, relacje z bliskimi, czy hobby albo religia. Nie mamy możliwości w tym tekście omówić ich wszystkich, jako przykład w związku z tym jako przykład rozważymy punkt relacje z bliskimi i związany z tym podpunkt „wykonuję swoje obowiązki rodzicielskie”.
Jakie umiejętności wiążą się z tym punktem? Autorzy wskazują na kilka (cytujemy za dokumentem1):
Potrafię zapisać dziecko do wybranej placówki oświatowej na kolejnych etapach edukacji – wiem, gdzie szukać serwisu rekrutacyjnego, umiem z niego korzystać, znam terminy i procedury.
Potrafię korzystać z informacji publikowanych na stronach internetowych szkół lub przedszkoli – znam i korzystam ze strony internetowej placówki edukacyjnej, znajduję tam informacje dotyczące edukacji mojego dziecka, funkcjonowania przedszkola/szkoły (terminarze, nauczyciele, ogłoszenia itp.)
Potrafię korzystać z dziennika elektronicznego jako rodzic – posiadam konto rodzica i z niego korzystam, sprawdzam informacje zamieszczane w e-dzienniku i komunikuję się tą drogą z nauczycielami.
Potrafię zadbać o bezpieczeństwo dziecka w internecie, odpowiednio do jego wieku i kompetencji – wiem z jakich zasobów korzysta moje dziecko, monitoruję jego aktywność w internecie, umiem korzystać z możliwości kontroli rodzicielskiej np. w przeglądarce internetowej, konsoli do gier, często towarzyszę dziecku w jego poszukiwaniach, jestem jego „przewodnikiem”, uczę bezpiecznych zachowań w internecie.
Potrafię w razie potrzeby pomóc dziecku w założeniu konta na wybranych portalach edukacyjnych.
- Potrafię zapisać dziecko do odpowiedniego specjalisty, w razie potrzeby – lekarza, psychologa, pedagoga itp. – potrafię znaleźć informację o dostępnych usługach i w miarę potrzeb zapisać dziecko na wizytę, w tym np. wypełnić odpowiednie formularze.
- Potrafię znaleźć dziecku zajęcia dodatkowe i zapisać je na nie przez internet – umiem znaleźć i ocenić ofertę zajęć dodatkowych dostępną na stronach własnych instytucji i firm prowadzących taką działalność bądź w portalach tematycznych; potrafię porównać te oferty, dokonać wyboru i zapisać dziecko na zajęcia.
Jak widać, jest tutaj dużo niewielkich czynności – ale to właśnie one wszystkie, w przeróżnych obszarach naszego życia składają się na mniejsze lub większe posiadanie kompetencji cyfrowych. Każdy z obszarów pokazanych na grafice został opisany przez autorki i autorów opracowania – zapraszamy do jego lektury.
Co poza tym?
Większość klasyfikacji kompetencji cyfrowych skupia się na obsłudze urządzeń, umiejętności poruszania się po internecie i tym podobnym, pomijając „miękkie” kompetencje cyfrowe. Naszym zdaniem są one nie mniej ważne niż sprana obsługa komputera i telefonu. Co się na nie składa?
Umiejętność bezpiecznego korzystania z sieci – zabezpieczania urządzeń i kont, umiejętność wyłapania niebezpiecznych linków (czy np. phishingu) itp. Jest to też umiar – świadomość ryzyka uzależnień i innych potencjalnie szkodliwych skutków zbyt dużej ilości czasu spędzanego w internecie. To świadomość, że w internecie nic nie ginie i związanych z tym np. pojęcia sharentingu. Poza tym jest to po prostu umiejętność mądrego spędzania czasu w sieci i bardzo wiele innych umiejętności. O wielu z nich piszemy na naszym blogu. Również nasze programy skupiają się mocno na tych zagadnieniach.
Czy kompetencje cyfrowe są ważne?
Biorąc pod uwagę jak wiele obszarów codziennego życia wymaga posiadania kompetencji cyfrowych, trudno odpowiedzieć na powyższe pytanie inaczej niż twierdząco. Tak, oczywiście kompetencje cyfrowe w dzisiejszych czasach są bardzo ważne i stają się coraz ważniejsze. Sprawy urzędowe, medyczne, praca, nauka, nawet zapisy na szczepienia – to są obszary, które w czasie pandemii znacznie łatwiej było zaopiekować, mając odpowiednie umiejętności cyfrowe. Można wręcz powiedzieć, że uciekanie od nich staje się już pewnego rodzaju ekstremum – wiele tych codziennych czynności jest bardzo utrudnione czy nawet niemożliwe bez korzystania z komputera czy smartfona.
Rozwój kompetencji cyfrowych, a rozwój zawodowy
No właśnie, jak mają się kompetencje cyfrowe do zwiększania szans na rynku pracy? Tak jak wskazaliśmy powyżej, warto je rozwijać – zarówno wśród uczniów, nauczycieli, jak i wszystkich innych osób – aby mieć większe możliwości rozwoju zawodowego. Dla nauczycielek i nauczycieli najczęściej w kontekście kompetencji informatycznych mówimy o TIK (Technologiach Informatyczno-Komunikacyjnych), które mogą rozwijać m.in. w ramach szkoleń Lekcji:Enter. W przypadku uczennic i uczniów sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana – wiele w umiejętności, które będą im potrzebne na rynku pracy wciąż jeszcze nie istnieje… Choć zapewne wiele kompetencji opisanych w Ramowym Katalogu Kompetencji Cyfrowych będzie aktualnych również za parę-paręnaście lat i warto nad nimi pracować.
Jak rozwijać kompetencje cyfrowe uczniów i nauczycieli?
Podsumowując: kompetencje cyfrowe określenie, które odnosi się do mnóstwa obszarów naszego życia. Nic zresztą nie wskazuje na to, że mogłyby się one stać mniej istotne, możemy się spodziewać, że ich znaczenie będzie wciąż rosło. W związku z tym warto zadbać o rozwój kompetencji cyfrowych i pracować nad tym, aby w rozsądny sposób poszerzać swoją wiedzę i umiejętności w tym obszarze.
Pomocą w mądrym rozwoju w zakresie kompetencji cyfrowych może być – dla uczniów z początkowych klas szkół podstawowych – MegaMisja. Co roku prowadzimy nabór dla szkół do tego programu, ale nawet te placówki, które nie zostaną wybrane, mogą brać udział w Otwartej MegaMisji. Rodziców natomiast zachęcamy do pobrania aplikacji MegaMisja z Psotnikiem, która pomaga mądrze uczyć się korzystać z internetu. Dla uczniów z klas 4-8 mamy natomiast program #SuperKoderzy – a w nim 14 ścieżek edukacyjnych wzmacniających kompetencje cyfrowe i wprowadzające w świat programowania.
A co dla nauczycielek i nauczycieli? Dla Was mamy projekt Lekcja:Enter, którego celem jest zmiana sposobu dotychczasowego prowadzenia lekcji przez nauczycieli, poprzez pokazanie im korzyści z wykorzystywania narzędzi cyfrowych, TIK (Technologie informacyjno-komunikacyjne) i aktywizujących metod nauczania.
1. Ramowy Katalog Kompetencji Cyfrowych, zespół autorski dr Justyna Jasiewicz, dr hab. prof. SWPS Mirosław Filiciak i inni, s. 17-18 https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/9068/Ramowy_katalog_kompetencji_cyfrowych_Fra.pdf?sequence=1&isAllowed=y dostęp 16.06.2021 r.