Poniższy tekst autorstwa Onno Hansen-Staszyńskiego i Beaty Staszyńskiej-Hansen był inspiracją dla dwóch najnowszych publikacji Komisji Europejskiej: Wytyczne dla nauczycieli i pedagogów dotyczące przeciwdziałania dezinformacji i upowszechniania umiejętności cyfrowych za pośrednictwem kształcenia i szkolenia – dostępne w języku polskim - oraz Final Report of the Commission expert group on tackling disinformation and promoting digital literacy through education and training (Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów Komisji ds. przeciwdziałania dezinformacji i upowszechniania umiejętności cyfrowych za pośrednictwem kształcenia i szkolenia) – dostępne tylko w języku angielskim.
Wprowadzenie
Rozważając, jakich zasobów do przeciwdziałania dezinformacji potrzebują nauczyciele i wychowawcy, warto zastanowić się, jak najlepiej stworzyć odpowiednie do tego typu edukacji środowisko w klasie.
Wyzwanie dla nauczycieli
Rosnąca polaryzacja społeczeństwa stanowi wyzwanie dla nauczycieli planujących poruszyć na lekcji temat dezinformacji. Kontrowersyjny charakter tego tematu [I] może potencjalnie wywołać gwałtowne, przeciwstawne i emocjonalne reakcje uczniów w klasie [II]. Niejednokrotnie reakcje te wynikają z tożsamości społecznych uczniów, które uformowały się w odpowiedzi na ich podstawową potrzebę przynależności [III] [IV]. Wspomniane tożsamości społeczne dotyczą zarówno przywiązania do grupy poza klasą, jak i – zwłaszcza w przypadku nastolatków – istotnych przywiązań rówieśniczych do innych uczniów w klasie.
Tożsamości społeczne wpływają na umiejętności poznawcze – jednostki, opierając się na osobach, którym ufają, formułują przemyślane, szczegółowe poglądy na temat złożonych spraw [V], a także cele, emocje i zachowania [VI]. Obecnie tożsamości społeczne są coraz częściej przedstawiane w kategoriach moralnych i bezkompromisowych. Coraz więcej osób postrzega osoby o zbliżonych poglądach jako z natury „dobrych” ludzi, dla których „cel uświęca wszelkie środki”. Natomiast osoby o innych poglądach są coraz częściej potępiane jako z natury „źli” ludzie, którym należy się za wszelką cenę przeciwstawić [VI].
Polaryzacja afektywna
Badania [VII] pokazują, że nasilenie polaryzacji ma raczej charakter emocjonalny niż ideologiczny. Ponieważ, zwłaszcza wśród nastolatków, emocje w klasie łatwo biorą górę nad racjonalnym myśleniem [VIII], jasne jest, że metody pedagogiczne polegające głównie na przekazywaniu wiedzy są niewystarczające do podjęcia kontrowersyjnych tematów w klasie [II]. Nie jest to nowy wgląd. Badania przeprowadzone w odniesieniu do innych kontrowersyjnych tematów, takich jak edukacja seksualna [IX], wykazują niski efekt metod pedagogiki kognitywnej.
Strategie dla nauczycieli
Nauczyciele prowadzący zajęcia o dezinformacji mają do dyspozycji dwie podstawowe strategie pozwalające stworzyć bardziej tolerancyjną i opartą na zaufaniu przestrzeń do zaangażowania uczniów i uniknąć niepotrzebnych emocji związanych z tożsamością grupową w klasie. Po pierwsze powinni starać się unikać aktywowania tożsamości społecznych zwiększających dystans emocjonalny, na przykład poprzez podkreślanie różnic w hierarchii między sobą a uczniami lub stosowanie metod nauczania „góra-dół”. Po drugie powinni starać się zmniejszyć, przynajmniej czasowo, poziom identyfikacji uczniów z ich grupami własnymi, istniejącymi poza klasą lub w klasie, jednocześnie wzmacniając wspólną tożsamość grupową uczniów.
Praktyka
W polsko-holenderskim programie edukacyjnym Akademia Dynamicznej Tożsamości (adT) obie te strategie są realizowane w praktyce.
Pierwsza strategia polega na przyjęciu przez nauczycieli roli facylitatorów. W tej roli nauczyciele są odpowiedzialni za pedagogiczne podstawy scenariusza lekcji, a także za zapewnienie poczucia bezpieczeństwa swoim uczniom. Oznacza to, że nauczyciele pełnią rolę autorytetów zapewniających uczniom przejrzyste ramy działania. Istotne jest, aby nauczyciele nie występowali w roli przyjaciół uczniów, ponieważ nadal powinni być w stanie zapewnić hierarchiczne wytyczne w momencie, gdy w klasie pojawi się problem. Bezpieczeństwu sprzyja również sposób komunikacji nauczycieli i uczniów w programie. Nauczyciele odnoszą się do każdego ucznia w ten sam sposób, z taką samą intensywnością, powstrzymując przy tym kłębiące się emocje i negatywne komentarze. Jeśli potrzeba, zadają pytania lub formułują myśli wyłącznie z własnej perspektywy, a nie w reakcji na uczniów [X]. Uczniowie także są aktywnie zachęcani do przyjęcia takiego podejścia. W ten sposób otwiera się dla uczniów przestrzeń, w której mogą swobodnie dzielić się swoimi opiniami. Stworzone w ten sposób bezpieczne środowisko w klasie ma łagodzić potencjalne podziały.
Druga strategia jest stosowana w programie poprzez propagowanie interakcji nauczyciel-uczeń i uczeń-uczeń w formie jeden na jednego. Uczniowie biorący udział w tych interakcjach są wybierani losowo. Uczniowie, którzy nie zostali wybrani, odgrywają rolę milczącej publiczności. Ze względu na indywidualny charakter interakcji i procedurę losowego wyboru wybrani uczniowie przez pewien czas są oddzieleni od swojej grupy w klasie. W ten sposób niejako sami wychodzą na scenę. Preferowane podejście do komunikacji w programie, czyli wypowiadanie się tylko z własnej perspektywy, dodatkowo powstrzymuje uczniów od używania grupy własnej poza klasą jako uzasadnienia dla swoich słów czy opinii. Stworzone w ten sposób środowisko w klasie sprawia, że uczniowie czują się widziani i słyszani jako indywidualne osoby, bez widocznych powiązań z grupą.
W programie istotne jest, aby na każdej lekcji wszyscy uczniowie bez wyjątku byli widziani i słyszani, zarówno w interakcjach indywidualnych między nauczycielem a uczniem, jak i interakcjach indywidualnych między uczniami. Duże znaczenie ma również to, że interakcje nie są organizowane wyłącznie jako elementy jednorazowej lekcji, ale są regularnie powtarzane. Doświadczając wciąż tych samych sytuacji, uczniowie zaczynają budować afektywną tożsamość grupową ze swoimi kolegami i z nauczycielem.
Realizacja tych dwóch strategii w programie (adT) nie tylko prowadzi do mniej emocjonalnej i wywołującej podziały komunikacji na kontrowersyjne tematy, takie jak dezinformacja, ale także zabezpiecza podstawowe potrzeby uczniów w zakresie poczucia bezpieczeństwa oraz bycia widzianym i słyszanym [XI].
Mniej kontrowersyjne tematy
Mniej kontrowersyjne tematy ogólne również mogą potencjalnie wyzwolić przeciwstawne tożsamości społeczne w klasie. Tematy związane z korzystaniem z technologii i internetowych platform komunikacyjnych mogą na przykład wywoływać przeciwstawne tożsamości społeczne wynikające z różnic pokoleniowych. Młodzież i dorośli często postrzegają korzystanie z mediów cyfrowych przez drugą stronę jako „nieodpowiednie” i wykorzystują to do tworzenia negatywnych stereotypów na temat drugiej grupy [XII]. Dodatkowo niedawna pandemia nasiliła negatywne stereotypy dotyczące starszych pokoleń wśród młodych osób; na przykład w mediach społecznościowych starsze pokolenia coraz częściej są przedstawiane jako niepotrzebna uciążliwość dla młodszych [XIII]. Dlatego podstawowe strategie tworzenia bardziej tolerancyjnej i pełnej zaufania przestrzeni w klasie mogą również posłużyć nauczycielom, którzy planują poświęcić czas lekcyjny na z pozoru mniej kontrowersyjne tematy.
Autorzy:
Onno Hansen-Staszyński, specjalista ds. edukacji, rozwoju kompetencji cyfrowych, przeciwdziałania dezinformacji i kwestii tożsamości cyfrowej. Prezes Fundacji Ezzev. Zainicjował wdrażanie praw dziecka w Unii Europejskiej i był członkiem grupy ekspertów Komisji ds. Cyfryzacji i Zwalczania dezinformacji w szkołach. Obecnie jest m.in. doradcą Drog i wraz z żoną Beatą Staszyńską-Hansen trenerem nauczycieli w Akademii Dynamicznej Tożsamość oraz nauczycielem w LO 4 w Gdańsku.
Beata Staszyńska-Hansen, szkoleniowczyni, reżyserka, producentka, nauczycielka, mediatorka, arteterapeutka, prezeska Fundacji Citizen Project. Absolwentka PWSFTViT im.L.Schillera w Łodzi. Zainicjowała wdrażanie praw dziecka w Unii Europejskiej. Wspólnie z mężem – Onno Hansen- Staszyński – tworzą innowacyjne narzędzia profilaktyczne, edukacyjne. Razem są autorami koncepcji Akademia Dynamiczna Tożsamość (adT), tworzą projekty edukacyjne, profilaktyczne i społeczne propagując sens edukacji medialnej i profilaktyki w Polsce i poza nią. Obecnie jest mi.in nauczycielką w gdańskim liceum i wraz z mężem Onno Hansen-Staszyńskim trenerem nauczycieli w Akademii Dynamicznej Tożsamość.
---------
Academia Letters, kwiecień 2022 ©2022 autorów — Otwarty dostęp — Rozpowszechnianie zgodnie z CC BY 4.0
Cytowanie: Hansen-Staszyński, O., Staszyńska-Hansen, B. (2022). Creating the right environment for tackling disinformation in the classroom. Academia Letters, Article 5012. https://doi.org/10.20935/AL5012