Jaki jest stan poszanowania praw dziecka w czasach, kiedy rozwój cyfrowy tak mocno oddziałuje na młodych i na całe społeczeństwo? 29 maja opublikowaliśmy raport pt. „Dojrzeć do praw”. Zawiera on opinie eksperckie, listę niepokojących zjawisk i wyniki badań z dziećmi i młodzieżą, które ukazują kwestie aktywności cyfrowych z ich perspektywy. Główne rekomendacje wskazują, że rozwiązaniem wielu problemów z przedrostkiem „cyber” jest wzmacnianie kompetencji w obszarze emocjonalnym i społecznym.
Dzieci i młodzież to prawie 20% społeczeństwa w Polsce. Mają swoje prawa, także w środowisku informacyjnym i cyfrowym, które jest naturalną przestrzenią ich aktywności. Czy w świecie pełnym „nowych” zjawisk prawa te są szanowane i traktowane z należytą powagą? Temat ten zastanawiał nas od jakiegoś czasu, dlatego we współpracy z ponad czterdziestoma ekspertami i ekspertkami oraz nasza Radą Programową, podjęliśmy się analizy tematu.
Z praw dziecka wynikają obowiązki dorosłych. To my, dorośli, powinniśmy z pełną odpowiedzialnością dążyć do ich respektowania, także w środowisku cyfrowym. To my powinniśmy – jak sugeruje tytuł raportu – „dojrzeć do praw”, które przysługują tej najbardziej bezbronnej grupie społecznej. Zbliżający się Dzień Dziecka to dobry moment na refleksję w tym temacie. – powiedział Konrad Ciesiołkiewicz, Prezes naszej Fundacji, na premierze raportu, która odbyła się 29 maja w Warszawie.
Źródła problemów i rekomendacje
42 ekspertek i ekspertów, którzy brali udział w przygotowaniu raportu, oceniło stan realizacji praw i podmiotowości dziecka w Polsce w dobie społeczeństwa informacyjnego jako zły (zbiorczo: 2,6 punktu na dziesięciopunktowej skali analizy1. Osoby te zwracają uwagę m.in. na niewystarczającą ochronę danych i wizerunków dzieci, na problem ekspozycji na niebezpieczne treści i reklamy. Zauważają nadużywanie i szkodliwe wzorce korzystania z technologii. Najbardziej alarmujące wydają się problemy związane z mową nienawiści (0,6/10 pkt). Cyberprzemoc rówieśnicza to zjawisko występujące w Polsce dwa razy częściej niż przeciętnie w 19 innych badanych krajach2. Potwierdzają to wyniki badań jakościowych z dziećmi i młodzieżą pod kierownictwem dr Anny Buchner i Katarzyny Fereniec-Błońskiej – również zawarte w raporcie3. Pokazują, że młodzi inaczej niż dorośli postrzegają bezpieczeństwo w internecie. Głównym zagrożeniem są dla nich nie tyle kwestie ochrony danych, co ich rówieśnicy. Screeny wiadomości, filmy i zdjęcia robione z krycia to dla nich źródło lęku, że w razie ich publikacji będą narażeni na kpiny, hejt, cyberprzemoc. Aby nie być wykluczonym z grupy, czują przymus bycia ciągle online, również w nocy. Dorośli, widząc problem, wprowadzają zakazy, nakazy i limity. Sami też niezbyt konsekwentnie przestrzegają higieny cyfrowej, a dzieci muszą często rywalizować z telefonem o ich uwagę. Grono eksperckie raportu rozwiązań wielu „cyber”-problemów upatruje poza przestrzenią cyfrową, a w pracy na rzecz wzmacniania kompetencji społecznych i emocjonalnych. Pilna wydaje się też edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych i po prostu bardziej podmiotowe traktowanie młodych ludzi, dające możliwość współdecydowania o sprawach, które ich dotyczą.
O raporcie
Raport „Dojrzeć do praw” będziemy wydawać co dwa lata. Chcemy, aby był nam źródłem refleksji w projektowaniu naszych działań, ale kierujemy go też do środowisk i instytucji zainteresowanych pracą na rzecz dzieci w Polsce. Dziękujemy wszystkim ekspertom i ekspertkom, którzy podzielili się swoją wiedzą i opiniami w raporcie [pełna ich lista wraz z bio znajduje się w raporcie], autorkom i autorom poszczególnych rozdziałów: Jan Herbst z Fundacji Stocznia, dr Anna Buchner i Katarzyna Fereniec-Błońska, prof. Jacek Pyżalski, całej naszej Radzie Programowej i wszystkim przyjaciołom, którzy wspierali nas w tym przedsięwzięciu. Nie ma dla nas rzeczy ważniejszej niż dobro dzieci!
Raport pobierzecie tutaj: www.fundacja.orange.pl/prawadziecka/raport
1Analiza w oparciu o Indeks Podmiotowości i Praw Dziecka, który obejmuje cztery wymiary oceny sytuacji dzieci (zgodnie z zaleceniami Komentarza ogólnego nr 25 z 2021 roku „w sprawie praw dziecka w środowisku cyfrowym” do Konwencji o Prawach Dziecka), ale także 15 podwymiarów i 73 wskaźniki szczegółowe. Każde z pytań kwestionariusza przez uczestniczki i uczestników panelu eksperckiego (tzw. sędziów kompetentnych) oceniane na podobnej skali, a rezultaty tych ocen przekształcono do punktacji w skali od 0 do 10 (gdzie 10 oznacza najlepszą możliwą sytuację pod danym względem), uśredniono i potraktowano jako zbiorowy werdykt dotyczący realizacji praw dzieci. Odpowiedzi gromadzono w dniach 18 – 28.04.2023. Badanie objęło 42 osoby: środowisko pozarządowe (44 proc.), naukowe (41 proc.), biznes (12 proc.), profesjonalistów zajmujących się wsparciem dzieci (np. psychoterapią, pedagogiką, edukacją – 12 proc.), media i dostawców usług cyfrowych (7 proc.), administrację rządowa/ samorządową (5 proc.).
2Smahel, D., Machackova, H., Mascheroni, G., Dedkova, L., Staksrud, E., Ólafsson, K., … & Hasebrink, U. (2020). EU Kids Online 2020: Survey results from 19 countries. London: The London School of Economics and Political Science. DOI: http://doi.org/10.21953/lse.47fdeqj01ofo?.
3Badanie jakościowe - eksploracja:- celowo dobrana próba młodych osób w wieku 11-17 lat, - z młodszymi dziećmi (11- 12 lat) FGI w czterech lokalizacjach: w dużym mieście w województwie mazowieckim, małej miejscowości w województwie mazowieckim, dużym mieście w województwie łódzkim i wsi w województwie kujawsko-pomorskim. - ze starszymi dziećmi (13-17 lat) IDI (11 chłopców i 10 dziewczyn), z różnych poziomów edukacji, skali miejsca zamieszkania i regionu Polski.