[tekst Natalii Fijewskiej-Zdanowskiej w ramach cyklu z Ośrodkiem Intra]
Metody kreatywne mogą być odpowiedzią na wiele potrzeb współczesnej szkoły. Zmęczone, przeciążone ilością nauki dzieci, a także wyczerpani i często wypaleni nauczyciele_ki potrzebują przestrzeni, w której będą mogli pozwolić sobie na realną wolność myślenia i działania. Dzieci i młodzież potrzebują także, jak nigdy – bycia razem – wspólnego, nieskrępowanego, a jednocześnie bezpiecznego i konstruktywnego. Taką przestrzenią może być w szkole działanie teatralne, będące jedną z najpełniejszych form kreatywności.
Metody kreatywne, czyli co?
Najogólniej ujmując – metody kreatywne, to takie, które wykorzystując jakiś obszar sztuki, uruchamiają jednocześnie uczestników do twórczego myślenia i działania. W mojej pracy nazywam te sytuacje „włączaniem własnego silnika” – uruchamianiem wewnętrznej chęci i motywacji. Udane wyzwanie kreatywne, to takie, które ma konkretne ramy, ale także „puste pole” do wypełnienia – to pole wolności i decyzji uczestników. To „puste pole” musi być oczywiście adekwatne do wieku i możliwości grupy.
Czyli zanim przystąpimy do projektowania zadań kreatywnych – musimy naszych uczniów i uczennice znać, dostrzegać ich potencjały i ograniczenia.
Dlaczego akurat teatr?
Teatr świetnie nadaje się na szkolne działanie kreatywne, ponieważ łączy w sobie wszystkie możliwe dziedziny sztuki, a tym samym może być miejscem dla osób o różnych zainteresowaniach: plastycznych, literackich, muzycznych, tanecznych, czy aktorskich, a także technicznych (związanych np. z akustyką, czy oświetleniem).
Teatr możemy uprawiać na wiele sposobów, wybierając którąś z form, zgodnie z potrzebami naszej grupy np. teatr ruchu, teatr słowa, teatr tańca, teatr lalkowy, teatr cieni, teatr kamishibai i wiele innych.
I wreszcie teatr, jako jedna z niewielu dziedzin sztuki - pozostaje działaniem opartym na żywej, autentycznej relacji z drugim człowiekiem. Praca teatralna to praca w zespole, który mierzy się z różnymi wyzwaniami i wspólnie stawia im czoła. Spektakl to sytuacja kontaktu aktorów i aktorek z widownią - żywej, dziejącej się „tu i teraz” relacji.
Teatr to także ważna i kształtująca osobowość relacja uczestnika_czki z instruktorem_ką teatralnym_ą, który jest przewodnikiem_czką i inspiratorem_ką, który widzi i wspiera wysiłki i starania, docenia i zauważa indywidualne potencjały. Instruktor_ka w teatrze amatorskim nie jest tylko i wyłącznie reżyserem_ką i nie realizuje tylko własnej wizji spektaklu. W teatrze amatorskim sensem pracy jest rozwój grupy, a drogą do tego rozwoju – postawienie uczestników_czek w roli współtwórców_czyń, osób współodpowiedzialnych za teatralne przedsięwzięcie.
Teatr a kompetencje przyszłości
Taki teatr może dawać nie tylko oddech i odpoczynek od szkolnej rutyny. Ma także potencjał, by być realną odpowiedzią na potrzebę kształtowania konkretnych kompetencji, które w przyszłych zawodach będą wręcz niezbędne. Prymat kompetencji twardych nad miękkimi to już przeszłość. Wśród podstawowych kompetencji przyszłości, wymienianych obecnie przez specjalistów_ki, znajdują się przede wszystkim kompetencje miękkie, takie jak: kreatywność, pomysłowość, krytyczne myślenie, umiejętność pracy zespołowej, umiejętność znajdowania nieszablonowych rozwiązań, umiejętność dostosowania się do zmiennych warunków, umiejętność działania pod wpływem stresu, czy po prostu - empatia.
Wszystkie te umiejętności to typowe rezultaty miękkie projektów teatralnych.
Teatr a kryzys psychiczny dzieci i młodzieży
Przede wszystkim jednak teatr to najlepsza forma profilaktyki kryzysów psychicznych młodych ludzi, z którymi obecnie mierzy się polska szkoła, polscy politycy oraz rodzice. Teatr szkolny może stanowić bardzo skuteczne działanie profilaktyczne wobec poczucia głębokiej samotności doświadczanej dziś przez współczesnych nastolatków oraz braku motywacji.
Tymczasem działanie teatralne jest bezsprzecznie działaniem zespołowym i to działaniem pobudzającym wewnętrzne pokłady motywacji. Teatr to grupa ludzi, którzy współpracują ze sobą, wpierają się nawzajem, wymieniają. Będąc razem w pracy nad spektaklem i na scenie – tworzą rodzaj wspólnoty. Aktywność na scenie podczas prób, zauważona i skomentowana w sposób pozytywny przez prowadzącego_ą zajęcia nauczyciela czy nauczycielkę, a także obecność młodego człowieka na scenie, odzwierciedlona reakcją widowni – mogą przyczynić się do kształtowania poczucia własnej wartości i społecznej akceptacji.
Teatr a neuronietypowość
Teatr może także być odpowiedzią na rosnącą liczbę uczniów_ennic z orzeczeniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Może spełniać funkcję TUS’ów (Treningów Umiejętności Społecznych). Nie naznaczając negatywnie uczestników czy uczestniczek jako tych, którzy potrzebują zajęć rewalidacyjnych, może być także narzędziem służącym do integracji dzieci z wyzwaniami lub neuronietypowych z dziećmi neurotypowymi. Teatr może być odpowiedzią na potrzebę nauki współpracy i zachowań społecznych, treningiem koncentracji uwagi, a także sposobem na dostrzeżenie mocnych stron poprzez indywidualne podejście do dziecka.
Formy działań teatralnych w szkole
Teatr nie musi być tylko realizacją spektaklu. Działania teatralne mogą być epizodycznymi działaniami warsztatowymi, mogą wspierać omówienie lektury, czy naukę w ramach lekcji przedmiotowych. Twórcze działanie teatralne może zastąpić nudne przygotowanie występów okazjonalnych, jeśli tylko pozwolimy sobie i uczniom_ennicom na mniej standardowe podejście i poszukanie naszych własnych pomysłów na daną uroczystość.
Najpełniejszym działaniem teatralnym jest prowadzenie całorocznego koła teatralnego, które realizuje spektakl zgodnie z zainteresowaniami i potrzebami grupy. Taki spektakl jest efektem kilkumiesięcznej pracy, a jego pokazy mogą odbywać się wielokrotnie – dla społeczności szkolnej, rodziców, dla młodszych klas, w ramach festiwali, czy przeglądów teatralnych. Każdy pokaz to inne, wyjątkowe spotkanie z publicznością, silne doświadczenie wspólnoty i grupowego działania, ogromny krok naprzód w rozwoju naszej grupy i każdego z uczestników i uczestniczek.
Planowanie projektu teatralnego
Planując działania teatralne, warto pamiętać, żeby nie zaczynać od najtrudniejszych zadań. W każdym działaniu teatralnym – czy to jednorazowym warsztacie, czy całorocznym cyklu, przynajmniej jedną trzecią czasu warto poświęcić na zabawę, rozgrzewkę, ćwiczenia. Czas warsztatowy pozwoli grupie poczuć się bezpiecznie, oraz uruchomić zasoby uczestników i uczestniczek. Dopiero potem możemy przejść do tworzenia scenek, realizacji etiudy, czy przygotowania spektaklu. Pamiętajmy, że każdy z nas potrzebuje się oswoić z nową sytuacją i że spokojna faza przygotowawcza jest warunkiem udanego działania twórczego.
Tworzenie przyjaznych warunków dla teatru szkolnego
Oczywiście rzeczywistość szkolna nie zawsze sprzyja teatralnym działaniom, dlatego zanim zaczniemy, warto zadbać o warunki realizacji projektu teatralnego. Pojedyncze działanie w ramach lekcji nie wymaga od nas dodatkowych przygotowań, natomiast realizacja spektaklu, koła teatralnego, czy cyklu – tak. Niezwykle istotne jest, aby nie decydować się na projekt samotnie, bez odpowiedniego wsparcia.
Potraktujmy dyrekcję szkoły oraz rodziców dzieci, z którymi pracujemy, jako pełnoprawnych partnerów naszego twórczego działania. Poinformujmy ich o naszym planie - o celach i sensie tego, co chcemy zrobić. Poprośmy o wsparcie w tych obszarach, które są niezbędne do realizacji projektu.
Bardzo ważne jest także, aby komunikować nasze działania językiem doceniającym pracę. To, co robimy jest ważne – nie tylko dla nas, ale przede wszystkim dla naszych uczniów i uczennic.
Skąd czerpać inspiracje?
Najlepszą formą zdobywania narzędzi jest uczestniczenie w warsztatach. Nic tak dobrze nie przygotuje nas do pracy teatralnej, jak doświadczenie bycia w roli uczestników i sprawdzenie na własnej skórze mocy konkretnych ćwiczeń i teatralnych sytuacji. Udział w warsztatach, czy projektach teatralnych może być także czasem dla siebie, czasem rozwoju, kontaktu z innymi dorosłymi, odpoczynku.
O inicjatywach dla nauczycieli i instruktorów informujemy na Ogólnopolskiej Grupie Instruktorów i Instruktorek Teatralnych na Facebooku, do której można dołączyć. Jest to forum wymiany, na którym można znaleźć informacje o szkoleniach i warsztatach, festiwalach, inicjatywach edukacyjnych z zakresu teatru, materiałach, a także o pracy dla instruktorów teatralnych w całej Polsce.
Jak zadbać o siebie?
Praca teatralna z grupą nie jest łatwa, a zawód instruktora to połączenie kompetencji związanych z wieloma zawodami, zarówno pedagogicznymi, jak i artystycznymi. Nie warto zamartwiać się, że na czymś się nie znamy, czy czegoś nie wiemy. Nikt nie wie wszystkiego i zawsze w jakimś obszarze będziemy lepsi, a w innym gorsi. Decydując się na pracę teatralną, warto skoncentrować się na swoich potencjałach, korzystać z tego, co potrafimy, oraz, w czym czujemy się mocni.
Również, jeśli chodzi o tematykę spektakli, nie warto podejmować wątków, które nas i grupy nie interesują, które nie pobudzają do kreatywności i nie włączają „silnika”. Jako instruktorzy_rki, nauczyciele_ki, prowadzący_e grupę teatralną, jesteśmy także częścią tej grupy i my również potrzebujemy pola twórczości. Warto pozwolić sobie na tworzenie, bo ono sprawi, że działanie teatralne będzie dla nas przyjemne i pasjonujące, a nie będzie kolejnym zadaniem do odhaczenia.
Tylko wtedy teatr ma szansę stać się przestrzenią odczuwania sensu naszych działań, a także realnym wsparciem w poprawianiu jakości naszej pracy oraz osiągania zawodowej i osobistej satysfakcji.
-----
Tekst Natalii Fijewskiej-Zdanowskiej w ramach cyklu edukacyjnego #SiłaNauczyciela, który realizujemy z Ośrodkiem Pomocy i Edukacji Psychologicznej "Intra" w Warszawie.