Sztuczna inteligencja (AI) w ciągu zaledwie kilku ostatnich lat zagościła w większości obszarów naszego codziennego życia. Jej wpływ na edukację zasługuje na więcej uwagi i refleksji. Pojawia się w tym kontekście sporo kontrowersji i wątpliwości, a jednocześnie nie sposób ignorować możliwości narzędzi opartych o AI. Jak mogą wpływać na pracę nauczycieli i nauczycielek?
Zalety korzystania z AI w edukacji
Sztuczna inteligencja, wykorzystana umiejętnie, może w wielu aspektach ułatwić pracę nauczycieli i nauczycielek. Rozmaite narzędzia służą na przykład do analizy i wizualizacji danych, do tworzenia planów i materiałów edukacyjnych. Mogą też dostarczać inspiracji, które poszerzą różnorodność metod dydaktycznych czy zaktywizują dzieci do udziału w lekcji. W niektórych programach edukacyjnych AI służy nawet wyciąganiu wniosków na temat efektywności nauczania (monitoruje postępy, poziom skupienia, preferencje).
AI potrafi też automatyzować wiele zadań, takich jak tworzenie harmonogramów zajęć, pomocy dydaktycznych, ciekawej prezentacji treści czy choćby planów wycieczek szkolnych. Dzięki temu nauczyciele i nauczycielki zyskują więcej czasu, który potencjalnie mogą wykorzystać na to, co jest sednem pracy pedagogicznej, czyli interakcję z dziećmi i młodzieżą. Sztuczna inteligencja może przyjść z odsieczą w licznych żmudnych zadaniach biurowych i umożliwić skoncentrowanie się na edukacji, która w każdej epoce pozostaje procesem opartym przede wszystkim o budowanie relacji między ludźmi.
Wyzwania i wątpliwości
Obok potencjalnych zalet wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w edukacji pojawia się w tym temacie także sporo wyzwań, a niektóre z nich są związane z dylematami etycznymi.
Jako pierwsze na myśl nasuwają się błędy i niedociągnięcia, częste w generatywnej AI, która jest modelem matematycznym, podającym dane “najbardziej prawdopodobne”, ale niekoniecznie zawsze w pełni prawdziwe. Nie warto wyłączać więc krytycznego myślenia i czujności, tworząc cokolwiek za jej pomocą. Po pierwsze, w przypadku generatywnej AI ważny jest precyzyjny i konkretny sposób wpisywania promptów, zapytań, czy poleceń. A po drugie, uważna weryfikacja otrzymanych w ich wyniku treści. Bardzo istotne jest też przekazywanie tych umiejętności uczennicom i uczniom, którzy często mają tendencję do bezkrytycznego przyjmowania informacji wygenerowanych przez AI.
W związku z rozwojem AI, mówi się też o ryzyku pewnej dehumanizacji procesu nauczania: nadmierne poleganie na informacjach z chatbota, statystykach, podsumowaniach i analizach generowanych przez narzędzia sztucznej inteligencji, może sprawić, że nauczyciele i nauczycielki, zwłaszcza borykający się z objawami wypalenia zawodowego, przestaną polegać na własnej intuicji i obserwacji. A choć AI może zautomatyzować pewne zadania, to nic nie zastąpi emocjonalnej i społecznej więzi międzyludzkiej. Edukacja to przecież nie tylko zdobywanie wiedzy, ale także rozwijanie umiejętności społecznych i emocjonalnych.
A to prowadzi nas do kolejnej sprawy: wyzwań wychowawczych związanych z korzystaniem z AI przez dzieci i młodzież.
Młodzi w świecie AI
Poza ogólnie znanymi i szeroko dyskutowanymi sprawami, jak generowanie przez młodzież prac pisemnych, szybkie znajdowanie informacji i zlecanie rozwiązywania zadań domowych, istnieje rosnące zjawisko nawiązywania przez młodzież “relacji” z różnego rodzaju chatbotami. Raport Internet Matters z 2024 roku1 wskazuje, że 40% badanych dzieci używa AI do odrabiania prac domowych, ale aż 20% radzi się jej w trudnych sprawach! Póki co, liczne chatboty są trenowane w taki sposób, aby ich komunikaty były nie tylko uprzejme, ale w pewnym sensie “uległe”, uznające wyższość punktu widzenia rozmówcy czy rozmówczyni. W prawdziwych relacjach międzyludzkich taka zależność nie występuje i nawet nie powinna, ponieważ każdy z nas ma prawo wyrażania i obrony własnej opinii. Chatbot tej opinii nie posiada, dlatego chętnie zgadza się z nami, umiejętnie żonglując wyuczonymi empatycznymi komunikatami. Dla osamotnionego, niepewnego młodego człowieka jawić się to może jako idealna „relacja”, którą może w pełni kontrolować, kiedy kontakty w świecie realnym wydają się rozczarowujące i pełne nieoczekiwanych zdarzeń.
Do tego dochodzi też zagrożenie związane z dostępem do nieodpowiednich treści, które wirtualni asystenci przesyłają użytkownikom i użytkowniczkom, mimo że posiadają informację o ich wieku.
W tej skomplikowanej rzeczywistości po raz kolejny wracamy do podstaw, a więc do mądrego towarzyszenia. Dziecko, które czuje się przez dorosłych widziane, akceptowane i wspierane, z mniejszym prawdopodobieństwem zainteresuje się pozornym “wsparciem” ze strony chatbota. Rola nauczycieli i nauczycielek jest tu nieoceniona, choć - jak zwykle w takich sytuacjach - trudna.
Podsumowanie
Narzędzia AI, fantastycznie łatwe w użyciu i zdumiewająco skuteczne w “przeczesywaniu” informacji, budzą zrozumiałe zainteresowanie, a nawet zachwyt. Nie sposób ignorować ich istnienia, warto też poznać sposoby ich zastosowania w pracy administracyjnej, a nawet uciec się do proponowanych przez nie inspiracji w sprawie metod dydaktycznych (chatboty bazują na informacjach już istniejących w sieci, a więc nie “wymyślają”, tylko znajdują i podają na przykład pomysł na aktywizację grupy, zapisany kiedyś przez innego nauczyciela czy nauczycielkę).
Poznanie możliwości sztucznej inteligencji jest również konieczne, jeśli chcemy skutecznie zapobiegać nadużywaniu jej przez dzieci i młodzież: zarówno jeśli chodzi o “obchodzenie” wymagań dydaktycznych (ponieważ dziecko, które bezmyślnie kopiuje odpowiedzi chatbota w zadaniu, niczego się nie uczy, nawet uważnego przepisywania, a jego funkcje poznawcze ulegają atrofii), jak i o coraz silniejszą w naszej rzeczywistości epidemię osamotnienia. Serdeczne, zdrowe relacje z wychowankami po raz kolejny okazują się panaceum na wyzwania i trudności świata współczesnego, a w ramach tej relacji można wspólnie, bezpiecznie odkrywać także możliwości sztucznej inteligencji - tam, gdzie są one naprawdę przydatne.
***
Pod koniec sierpnia ruszyły zapisy na bezpłatne szkolenia w ramach naszego nowego projektu Lekcja:AI, dostosowane do potrzeb osób pracujących w szkołach. . To wszystko, co nauczycielki i nauczyciele e_ki powinni wiedzieć właśnie o sztucznej inteligencji. Zajęcia, podczas których dowiedzą się, jak działa AI, jak może wesprzeć w ich pracy, ale też, jakie ryzyka niesie i jak można sobie z nimi radzić. Zapisy odbywają się przez stronę www.lekcjaai.pl Więcej informacji w aktualności.