Nomofobia. Czym jest i jak pomóc dzieciom, które mają jej objawy?

Choć pewnie dla wielu osób termin „nomofobia” jest nowy, w praktyce pewnie nie raz mieliście z nim do czynienia – czy osobiście, czy też przez osoby wokół, w tym dzieci i młodzież. Czym jest nomofobia? Jakie są jej objawy? O tym wszystkim przeczytacie w poniższym artykule.

Czym jest nomofobia?

Zacznijmy od podstaw. Nomofobia, czy też nomophobia to skrót od angielskiego „NO MObile PHOne phoBIA”, czyli lęku przed brakiem dostępu do telefonu komórkowego. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w 2008 roku, czyli jeszcze zanim większość z nas miała smartfona w kieszeni, a dostęp do internetu z telefonu był mocno ograniczony (i niewygodny). Od tego czasu sposób korzystania z telefonów istotnie się zmienił i problem dla wielu osób mógł się powiększyć.

Badania przeprowadzone przez NASK „Nastolatki 3.0.”¹ w 2021 roku, a zatem już z czasie pandemii pokazały, że prawie wszyscy, bo aż 92,1% nastolatków korzysta przede wszystkim ze smartfona, kiedy chcą skorzystać z internetu. Odsetek ten jest zresztą niewiele niższy w przypadku rodziców – bo wynosi 86%. Oczywiście – korzystanie ze smartfona jest po prostu wygodne, dostęp do sieci z niego jest nie tylko w domu czy tam, gdzie można podłączyć się z hotspotem, ale zasadniczo w każdym miejscu z zasięgiem. Jednak wygoda ta w przypadku niektórych osób może prowadzić do nomofobii, czy – szerzej – tzw. problematycznego użytkowania internetu (PUI).

Symptomy nomofobii

Trudno mówić o nomofobii bez szerszego spojrzenia na problematyczne użytkowanie internetu. Nie oznacza ono wyłącznie długich godzin spędzanych w sieci – specjaliści mówią tutaj o dwóch zasadniczych przesłankach:

1. Czas spędzany przez dziecko przed ekranem wymyka się spod kontroli – czyli kiedy dziecku trudno jest przestać korzystać z internetu, łamie ustalone zasady, często np. gra w nocy, niekontrolowanie sięga po telefon.
2. Czas spędzany przez dziecko w sieci negatywnie wpływa na jego funkcjonowanie – dziecko rezygnuje z dotychczasowych zainteresowań i aktywności offline – sportu, zajęć pozaszkolnych, pasji itp.

W Polsce badania z ostatnich lat² wskazują, że grupę podwyższonego ryzyka PUI stanowi około 12% nastolatków, a około 1% wykazuje poważne problemy. Wraz ze wzrostem znaczenia smartfonów, to właśnie one często są „ekranami pierwszego wyboru”, a zatem szczególnie mocno warto przyglądać się dziecku i ewentualnym objawom nomofobii.

Nomofobia - jak zapobiegać?

Zanim przejdziemy do tego, jaką profilaktykę stosować, aby ograniczyć ryzyko nomofobii u dziecka, warto jest przypomnieć, że nadużywanie korzystania z internetu to zazwyczaj objaw szerszego problemu. Warto jest zajrzeć głębiej i dowiedzieć się, jaka jest przyczyna tych problemów u dziecka. Być może są to trudne relacje z otoczeniem, traumatyczne doświadczenia, czy w ogólne trudna sytuacja życiowa dziecka. Wtedy smartfon, czy internet w ogóle jest łatwą ucieczką od problemów. Na przykład, bywa, że dzieci, które czują się niekochane, często budują sieci znajomych, followersów w mediach społecznościowych, aby zabiegać o uwagę i walczyć o pozytywną ocenę. Dzieci szukające uznania często stają się intensywnymi graczami, dla innych ucieczką od problemów jest binge-watching seriali (czyli oglądania wielu odcinków z rzędu), czy pornografia.

Jaką profilaktykę warto stosować?

Wskazówki dla szkół

• Diagnozowanie problemów i zagrożeń w szkole uwzględniając nadużywanie sieci.
• Prowadzenie zajęć profilaktycznych na wszystkich poziomach nauczania na temat bezpieczeństwa w internecie – szczególnie uwzględniając problem nadużywania ekranów.  
• Poza profilaktyką skierowaną do wszystkich uczniów, warto zaplanować także profilaktykę selektywną dla uczniów z grupy podwyższonego ryzyka a także działania profilaktyczne dla uczniów, u których zdiagnozowany jest problem z korzystaniem z sieci.
• Działania na rzecz ograniczania czynników ryzyka, np. konfliktów rówieśniczych – budowanie pozytywnej atmosfery, która sprzyja wartościowym relacjom w szkole i klasie.
• Podnoszenie kompetencji cyfrowej oraz wiedzy w zakresie zagrożeń online wśród kadry pedagogicznej.
• Ustalenie procedury reagowania na przypadki problemowego korzystania z sieci przez uczniów.
• Angażowanie rodziców, aby wspólnie dbać o dobrą atmosferę w szkole i rozwiązywać problemy uczniów i całej społeczności szkolnej.
• Wspieranie rodziców w zakresie poszerzenia wiedzy i profilaktyce i reagowaniu na problem nadużywania ekranów przez dzieci.
• Promowanie wśród dzieci i rodziców ustalania zasad korzystania z ekranów w domu.

Wskazówki dla rodziców

• Warto rozmawiać z dzieckiem o tym, jak bezpiecznie i w sposób zrównoważony korzystać z urządzeń elektronicznych, a także interesowanie się tym, co dziecko robi w telefonie.
• Ucz dziecko o symptomach, mechanizmach i konsekwencjach nadużywania sieci.
• Wprowadź zasady korzystania z urządzeń ekranowych w domu.
• Pomóż dziecku rozwijać i wzmacniać umiejętności psychospołeczne – podejmowanie decyzji, korzystanie ze wsparcia czy radzenie sobie ze stresem.
• Bądź przy dziecku w stresujących sytuacjach i gdy mierzy się z trudnościami.
• Obserwuj dziecko pod kątem potencjalnych problemów, a w przypadku doznanych przez nie krzywd lub niepowodzeń – wspieraj je i udziel pomocy.
• Wpływaj na zachowania dziecka poprzez odpowiedzialne i zrównoważone korzystanie z nowych technologii, przestrzeganie zasad związanych z korzystaniem z urządzeń ekranowych.
• Zadbaj o odpowiednią ilość snu dziecka i czasu spędzanego na świeżym powietrzu.
• Stosuj w przypadku młodszych dzieci programy filtrujące treści i regulujące czas poświęcany na korzystanie z ekranów.
• Stwarzanie warunków do rozwijania przez dzieci pasji i zainteresowań. Dbanie o różnorodność aktywności i zabaw.

Nomofobia jest jedną z form szerszego zjawiska – nadużywania ekranów. Dlatego też wszystkie osoby, które chciałyby dowiedzieć się więcej – zarówno rodziców, jak i nauczycielki i nauczycieli zapraszamy do zapoznania się z naszym poradnikiem „Nadużywanie ekranów przez dzieci i młodzież”. Znajdziecie tam praktyczne informacje o tym, w czym w ogóle jest problem, kogo dotyczy, jak jest diagnozowany, jakie czynniki sprzyjają nadużywaniu ekranów, a także jakie chronią przed nim dzieci. Wskazujemy tam również, jakie formy przyjmuje nadużywanie i szeroko mówimy o przeciwdziałaniu – nie tylko na poziomie profilaktyki, ale również reagowania w sytuacji, gdy problem zaistnieje.