Jakie zagrożenia niesie korzystanie z mediów społecznościowych?

Facebook, który pozwala użytkownikom dołączać w wieku 13 lat powstał w 2004 roku. Co to oznacza? Po pierwsze, że... gdyby Facebook był człowiekiem, mógłby być już członkiem Facebooka. Po drugie, że jest coraz większa grupa osób, które nigdy nie żyły w świecie bez mediów społecznościowych. Zwiększa się też liczba użytkowników, którzy korzystają z Facebooka przez większość swojego życia.

Te liczby pewnie wiele i wielu z was zaskoczyły, nawet jeśli na jakimś poziomie zdawaliście sobie z nich sprawę. Z jednej strony mówimy wciąż o tych „nowych” mediach społecznościowych, z drugiej strony jednak rzeczywiście stały się one dużą częścią naszego życia. Dla części może nawet zbyt dużą. Czy kontrolujecie, ile czasu spędzacie codziennie na portalach społecznościowych?

 Ile czasu spędzamy w mediach społecznościowych?

Nawet jeśli sami tego nie robicie, jest to bardzo dokładnie analizowane przez same media i firmy, które m.in. wspierają prowadzenie fanpage’y. Jedną z nich jest Hootsuite, która regularnie przygotowuje raport, w którym sprawdza ilość czasu, jaką użytkownicy spędzają na korzystaniu z social mediów – również z podziałem na poszczególne kraje. Dane zebrane w styczniu 2021 r. wskazują, że Polki i Polacy spędzają w sieci 6h44 na dobę, z czego 1h59 tylko w social mediach.

Zdanie sobie sprawy z tego, ile czasu spęczamy codziennie na „scrollowaniu” to ważna informacja, ale to nie wszystko. Nie mniej ważna jest jakość tego czasu oraz kontrola i zachowanie równowagi cyfrowej w tym, jak długo i co robimy z ekranem smartfona przed oczami.

 Portale społecznościowe – korzyści i zagrożenia

Czy media społecznościowe to tylko strata czasu? Niekoniecznie. To możliwość utrzymywania kontaktów społecznych. To szczególnie ważna potrzeba dla młodzieży. A w pandemii – zdaje się – nabrała na znaczeniu wśród ludzi w każdym wieku. To wygodne źródło informacji, to również mnóstwo profili, które pozwalają na wszechstronny rozwój – zdobywanie nowych umiejętności, samoświadomość psychologiczną, a nawet korzystania z pewnych form mentoringu czy innego wsparcia ze strony ekspertów.

Jednak jest też druga strona medalu. Media społecznościowe są również wypełnione fake newsami, patotreściami, przemocą, a czasem po prostu bezwartościowymi treściami. Materiały wysokiej i niskiej jakości mieszają się i nie zawsze łatwo jest je odróżnić. Wymagają też dużo ostrożności w zakresie bezpieczeństwa – dbania o hasła, ochrony prywatności profilu itp.

Dużym zagrożeniem jest również utrata kontroli nad spędzanym czasem w sieci. Social media są projektowane przez całe rzesze specjalistów, którzy wykorzystują wiedzę naukową oraz rezultaty stale przeprowadzanych eksperymentów, aby spowodować, żebyśmy spędzali na różnych kanałach coraz więcej czasu. Dlatego np. treści ciągną się bez końca – możesz scrollować i nigdy nie dotrzesz do końca strony. Układ stron, każdy przycisk, każdy kolor jest starannie dobrany przez ekspertów, aby przyciągać uwagę. Dodatkowo, moment wyświetlania danego materiału – reklamy, informacji z profilu znajomego czy nagłówka artykułu – nie jest przypadkowy. Jest efektem badania naszej aktywności przez algorytm i każdy z nich wyskakuje w takim momencie, aby utrzymać nasza uwagę jak najefektywniej. Badania przeprowadzone na Harvardzie wskazują, że podczas przeglądania tak skonstruowanych treści w social media aktywują się te same obszary mózgu, które włączają się przy przyjmowaniu substancji psychoaktywnych. Ośrodek nagrody w mózgu wpływa wtedy na nasze zachowania i decyzje¹.

Zaprojektowanie mediów społecznościowych w taki sposób, abyśmy spędzali w nich jak najwięcej czasu jest szalenie ważny dla właścicieli tych stron – dzięki temu mogą sprzedać więcej reklam, a zatem również znacznie więcej zarobić.

Wpływ portali społecznościowych na młodzież

Media społecznościowe nie pozostają bez wpływu na młodzież. W 2016 roku naukowcy z University of California przeprowadzili badanie z użyciem rezonansu magnetycznego. Zespół pokazywał nastolatkom obrazy – rzekomo z Instagrama – zmieniając następnie liczbę polubień. Z badania wynikło, że bardziej lubiane zdjęcia wydawały się zwiększać aktywność tych części mózgu, które odgrywają rolę w układzie nagrody. Analiza, która została przeprowadzona później wykazała, że polubienie zdjęć również aktywuje te ośrodki w mózgu. Nic więc dziwnego, że jest to tak wciągające².

Jest to związane oczywiście z rozwojem adolescenta i szukaniem popularności wśród rówieśników – mózg nastolatka jest nastawiony na szukanie więzi wokół siebie i stopniowe zwiększanie niezależności od rodziców. Zatem bycie popularnym, docenianym w mediach społecznościowych jest szalenie dla niego ważne i stanowi nagrodę.

Oczywiście media społecznościowe nie spowodowały nagle, że młodzi ludzie szukają aprobaty – są jednak narzędziem, które w jaskrawy sposób pokazuje popularność – lub jej brak – poszczególnych osób. Ostatecznie sprowadza się to do tego, że choć często nastolatki – ale też dorośli – myślą, że social media to po prostu zabawa, czujemy się bezpiecznie robiąc to, co inni. A w gruncie rzeczy układ nagrody jest manipulowany – i to za każdym razem, gdy ktoś wchodzi w interakcję z postami.

Jak bezpiecznie korzystać z portali społecznościowych?

Słowo klucz: umiar. Zarówno pod kątem ilościowym (ile czasu ty i twoje dzieci spędzacie w social mediach, czy pozwalacie sobie od nich odpocząć, czy nie czujecie FOMO), ale też jakościowym – na ile staracie się spędzać ten czas mądrze, czy pozwalacie sobie odpocząć z dala od ekranów. Nie oznacza to oczywiście, żeby nie oglądać śmiesznych kotków, ale żeby umieć wyznaczyć sobie granice. Bardzo ważne również jest, aby zatroszczyć się o bezpieczeństwo – szeroko rozumiane – Twoje i Twojego dziecka.

Ograniczenie ilości czasu spędzanego na portalach społecznościowych dla wielu osób nie jest łatwe. Istnieją aplikacje, które w tym pomagają, ale tak naprawdę nie są one niezbędne. Warto jednak w pierwszej kolejności zdać sobie sprawę z tego, ile czasu spędzamy w mediach społecznościowych – część mediów udostępnia możliwość sprawdzenia tego, również smartfony coraz częściej na to pozwalają.

Kolejnym krokiem może być ograniczanie czasu spędzanego na przeglądaniu social mediów i dbanie o jakość tego czasu.

Jak to zrobić?

Pomocna może być metoda T.I.M.E³. Jest to metoda samokontroli, w ramach której upewniasz się, że Twoja aktywność w mediach społecznościowych jest zgodna z tym podejściem, czyli:

• Jest ograniczona w czasie – zastanów się zawczasu, ile chcesz spędzić czasu na przeglądaniu ulubionych mediów, ustaw minutnik i trzymaj się go. Jeśli zauważysz, że ostatecznie i tak bezmyślnie przeglądasz internet, skróć czas. Modyfikuj okno czasowe do momentu, w którym uznasz, że jest ono rozsądne i zgodne z Twoimi potrzebami.
• Jest celowa – zanim zaczniesz przeglądać Facebooka, Instagrama, oglądać filmy na YouTube itp. zastanów się, co pragniesz zyskać i czy będzie to dla Ciebie korzystne. Niech każde działanie w świecie internetu będzie celowe!
• Jest pełna uważności – oznacza to, że masz prawdziwą świadomość tego, jak korzystasz z mediów społecznościowych. Wiesz, jak one na Ciebie wpływają – czy przeglądanie konkretnej strony sprawia, że czujesz się zły/zła? Źle się czujesz ze sobą? Czujesz się gorsza/gorszy, niewystarczająca/y?
• Wzbogaca – wiele treści jest słabej jakości, ale są też materiały wartościowe, mamy dostęp do niesamowitej ilości wiedzy, możemy znacznie lepiej zrozumieć świat. Korzystając z internetu warto robić to w taki sposób, aby się rozwijać.

Jak zadbać o bezpieczeństwo dziecka w serwisach społecznościowych?

Pamiętaj, że popularne serwisy społecznościowe nie są przeznaczone dla najmłodszych dzieci. Obowiązująca np. na Facebooku granica 13 lat wydaje się rozsądnym minimum. Mimo to korzystanie z serwisów tego typu deklarują nawet uczniowie z początkowych klas szkoły podstawowej.

Jeżeli jest wśród nich i Twoje dziecko, spróbuj porozmawiać z nim, zapytać czego tam szuka, jaka potrzeba za tym stoi (kontaktu? Ciekawości? Poczucia, że jestem „duży”/”duża”?). Poszukajcie wspólnie innej formy zaspokojenia tej potrzeby, bardziej adekwatne do jego wieku. Wspólnie ustalcie, kiedy będzie odpowiedni czas na korzystanie z serwisów społecznościowych.

Jeżeli zgadzasz się na korzystanie przez dziecko z serwisów społecznościowych, wcześniej ustal z nim zasady bezpieczeństwa. O czym warto pamiętać?

• Profil dziecka nie może być profilem publicznym, dostępnym dla wszystkich. W niektórych serwisach jest to ustawienie domyślne. Zmiany można dokonać w zakładce „ustawienia prywatności” – należy wybrać opcję widoczności tylko dla bliskich znajomych.
• Ustal z dzieckiem, jakie treści na swój temat może zamieścić na profilu. Nie należy publikować informacji ułatwiających zidentyfikowanie dziecka, w tym adresu domowego, nazwy i adresu szkoły.
• Profil powinien być zabezpieczony silnym hasłem, przypomnij dziecku o konieczności trzymania go w tajemnicy, nawet przed najbliższymi przyjaciółmi. Dzięki temu uniknie np. prób podszywania się, kradzieży internetowej tożsamości i innych konsekwencji.
• Ostrzeż dziecko przed dodawaniem do grona znajomych osób, których nie zna osobiście. Nie powinno również wysyłać do takich osób zaproszeń do grona znajomych.
• Porozmawiaj z dzieckiem o zdjęciach i filmach, które publikuje na profilu. Nie powinny się tam znaleźć materiały ośmieszające, o charakterze intymnym lub seksualnym oraz inne, które mogą być wykorzystane przeciwko dziecku lub innym internautom. Naucz dziecko korzystania z funkcji udostępniania zdjęć tylko konkretnym osobom.
• Zwróć uwagę na zamieszczane przez dziecko komentarze. Nie mogą być wulgarne, obraźliwe lub w inny sposób krzywdzące. Naucz je, czym jest hejt.
• Nadmierne korzystanie z serwisów społecznościowych może prowadzić do uzależnienia. Ustal z dzieckiem limit czasu na korzystanie z nich.
• Przekaż małemu internaucie, żeby nie odpowiadał na internetowe zaczepki, złośliwości czy obraźliwe komentarze. Najlepiej od razu zgłosić je do moderatora serwisu. Jeśli zamieszcza je kolega lub koleżanka Twojego dziecka, warto porozmawiać o tym z jego rodzicami.
• Umówicie się z dzieckiem, że będzie mówić Ci o wszystkich niepokojących sytuacjach, które napotyka w serwisach społecznościowych.  Wspólnie zgłaszajcie agresywne, wulgarne lub krzywdzące treści do moderacji serwisu, nie wahaj się korzystać ze wsparcia specjalistów (psychologa, pedagoga szkolnego, telefonu 801 100 100), gdy widzisz taką potrzebę.

 

^1. Zobacz więcej: D. Perlmutter, A. Perlmutter, K. Loberg „Mózg na detoksie”, Helion S.A., 2021 s.66-70

^2. L. E. Sherman i in. „The Power of the Like in Adolescence: Effects of Peer Influence on Neural and Behavioral Responses to Social Media”, „Psychological Science” 27 nr 7 (lipiec 2016):1027-35

^3. D. Perlmutter, A. Perlmutter, K. Loberg „Mózg na detoksie”, Helion S.A., 2021 s. 79-80.