Zastanawiasz się, czy Twoje dziecko, czy Twoi uczniowie spędzają za dużo czasu z telefonami czy przed innymi ekranami? Martwisz się, jakie skutki może mieć spędzanie wielu godzin w internecie? W takim razie jest to wpis dla Ciebie.
W tym artykule zastanowimy się:
- Czym jest cyfrowa równowaga
- Kiedy ekranów jest za dużo
- Jakie są skutki nadużywania internetu
- Jak przeciwdziałać nadużywaniu ekranów
- Jakie działania profilaktyczne warto prowadzić
Cyfrowa równowaga – czym jest?
Z ekranów – a zatem smartfonów, laptopów, tabletów, telewizorów, konsol itp. – korzystają właściwie wszystkie dzieci w wieku szkolnym. Trudno jest czasem nawet policzyć, ile czasu spędzają online, ponieważ po telefon sięgają nawet setki razy jednego dnia, gdy zobaczą powiadomienie, chcą coś szybko sprawdzić, polubić, odpisać… Internet jest po prostu oczywistą, naturalną przestrzenią – również dla dzieci i młodzieży.
Trudno jest nie docenić zalet internetu w czasie pandemii, gdy dzieci zamknięte w domach mogły nie tylko uczestniczyć w zdalnych lekcjach, ale również utrzymywać kontakt z rówieśnikami czy mieć zapewnioną rozrywkę. Oczywiście, jest też druga strona medalu, coraz częściej podnoszona przez specjalistów i zauważana przez nauczycielki, nauczycieli i rodziców – to ryzyko zaburzenia cyfrowego balansu, czyli równowagi między czasem online a aktywnościami offline. W przypadku jego zachwiania specjalistki i specjaliści mówią o zjawisku problemowego używania internetu (PUI) czy nadużywania, a nawet uzależnienia od ekranów.
W jaki sposób dzieci i młodzież nadużywają internetu?
Niektórzy mówią, że jeśli czegoś nie ma w internecie, to nie ma tego wcale. Sieć, ekrany dają niesamowicie szerokie możliwości. Dlatego też również nadużywać internetu można na bardzo wiele sposobów. Pokrótce omówimy te najczęstsze.
Granie
Są gry, które nie tylko zapewniają rozrywkę, ale również rozwijają dzieci. Granie pozwala też na utrzymywanie kontaktów z rówieśnikami. Dlatego też nie ma powodu, aby je demonizować. Problem pojawia się w sytuacji, gdy dzieci korzystają z gier bez ograniczeń czasowych, w gry niedostosowane do ich wieku lub grają zbyt intensywnie, a młodsze dzieci robią to poza kontrolą rodziców.
Social media i serwisy komunikacyjne
Czy wiecie, że regulaminy Facebooka, Instagrama i Tiktoka WhatsAppa, Snapchatu, a także niektórych innych portali społecznościowych wskazują, że trzeba mieć skończone 13 lat, aby móc założyć konto? Mimo tego ograniczenia często młodsze dzieci mają konta w jednym lub wielu portalach.
Media społecznościowe dają niesamowite możliwości pozostawania w kontakcie z rówieśnikami, dzielenia się swoimi sukcesami i przemyśleniami, a zatem nawet młodsze dzieci mają chęć z tego korzystać. Ale social media mają też swoją ciemną stronę – są one projektowane tak, aby spędzać w nich jak najwięcej czasu. Intensywne korzystanie z nich skutkuje często FOMO (Fear of Missing Out, lęk przez wypadnięciem z obiegu), gdy nie jest się na bieżąco z tym, co dzieje się na komunikatorach lub w social mediach, zatem część użytkowników bardzo intensywnie, wręcz kompulsywnie kontroluje, co się dzieje, aby z obiegu nie wypaść.
Oglądanie filmów
Czasy kilku kanałów w telewizji dawno odeszły do lamusa. Serwisy VOD, YouTube i inne portale dające dostęp do nieskończonej liczby materiałów wideo potrafią niesamowicie wciągać. W połączeniu z tym, że nie wszystkie treści są tam pozytywne czy neutralne, a niektóre są jawnie szkodliwe, potencjalnie mogą stanowić zagrożenie.
Pornografia
Jedną z wiodących aktywności prowadzących do uzależnienia są filmy pornograficzne. Kontakt z takimi treściami podnosi poziom dopaminy i pobudza układ nagrody – w sposób podobny do działania narkotyków. Niestety materiały pornograficzne są łatwo dostępne – aż 43% nastolatków w wieku 11-18 lat miało z nimi kontakt, a 18% co najmniej raz w tygodniu. Często nastolatki trafiają na takie treści przypadkiem, jednak kiedy ich poszukiwania i konsumpcja są celowe, warto jest zwrócić na tę aktywność dziecka szczególną uwagę.
Kiedy ekranów jest za dużo?
Kluczowe pytanie – kiedy dziecko, kiedy uczeń/uczennica korzysta z zalet internetu, a kiedy przekracza granicę, która wyznacza problem? Na to pytanie nie da się odpowiedzieć po prostu podając ilość czasu spędzanego przed ekranami. Specjaliści wskazują tutaj na dwie przesłanki, które wskazują na problem nadużywania:
- Czas spędzany przed ekranem przez dziecko wymyka się spod kontroli – warto zwrócić uwagę, czy dziecku bardzo trudno jest przestać korzystać z urządzeń ekranowych, czy łamie ustalone zasady. Czy reaguje złością, a nawet agresją na próby ustalenia zasad czy ograniczenie jego/jej aktywności online?
- Czas spędzany przez dziecko w sieci wpływa negatywnie na jego funkcjonowanie – mimo że wiele dzieci korzysta z sieci dużo i intensywnie, umieją oni zadbać też o to, aby ich aktywności i odpoczynek były różnorodne. Jeśli jednak wyraźnie dominuje korzystanie z sieci, wpływa to negatywnie na funkcjonowanie i rozwój dziecka, albo obserwujemy rezygnację z dotychczasowych zainteresowań i aktywności offline, może to być objaw nadużywania sieci.
Aby pomóc w diagnozowaniu problemu u dzieci i jego skali powstała lista symptomów nadużywania sieci, na które należy zwrócić uwagę:
- Zaabsorbowanie internetem.
- Zwiększanie ilości czasu spędzanego online w celu osiągnięcia satysfakcji.
- Brak kontroli nad spędzaniem czasu w internecie.
- Doświadczanie uczucia przygnębienia, niepokoju lub rozdrażnienia w momencie ograniczenia dostępu do internetu.
- Nieumiejętność planowania czasu przeznaczonego na przebywanie w sieci.
- Problemy społeczne i osobiste w związku z silnym zaangażowaniem w aktywności online.
- Okłamywanie bliskich osób w celu ukrycia zaabsorbowania internetem.
- Internet staje się ucieczką od trudności, problemów, przykrych stanów emocjonalnych.
Autorka powyższych symptomów, Kimberly Young, wskazuje że aby mówić o nałogowym korzystaniu z sieci, dziecko powinno spełniać co najmniej pięć z wymienionych objawów.
Jakie są skutki nadużywania internetu?
Intensywne korzystanie z internetu może prowadzić do uzależniania, które (jak każde inne uzależnienie) niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. Jednak nawet jeśli nie ma podstaw do takiej diagnozy, długi czas spędzany przed ekranami może odbijać się negatywnie na dziecku. Są nimi między innymi:
- Wady postawy
- Zaburzenia motoryki małej
- Problemy ze wzrokiem
- Problemy ze snem
- Problemy z koncentracją uwagi
- Agresja, lęki
- Trudności w relacjach społecznych
- Niechęć do systematycznych aktywności offline.
Jak przeciwdziałać nadużywaniu ekranów?
Wiele rodziców zgłasza się do specjalistów z powodu nadużywania ekranów przez dzieci. Często jednak okazuje się, że nadużywanie jest objawem, a nie przyczyną. Intensywne korzystanie z sieci jest zazwyczaj powiązane z trudną sytuacją życiową dziecka – stresem, relacjami z otoczeniem, problemami, traumatycznymi doświadczeniami, czy niezaspokojonymi potrzebami (w rodzinie czy wśród rówieśników). Internet stanowi wtedy wygodną formę ucieczki czy kompensacji. Sęk w tym, że duża aktywność w sieci realnie nie rozwiązuje problemów, a może narazić na kolejne – te związane z nadużywaniem internetu.
W części przypadków takiego nadużywania ekranów wystarczające jest ustalenie zasad korzystania z internetu, zaproponowanie aktywności offline. W części jednak będzie to bardziej skomplikowany proces, czasem wymagający wsparcia ze strony specjalistów.
Ze względu na to, że nadużywanie ekranów często jest objawem, czy też „wierzchołkiem góry lodowej”, warto jest wiedzieć, jakie są czynniki ryzyka, które mogą prowadzić do uzależnienia, jakie czynniki chronią dzieci i młodzież przed nadużywaniem.
Czynniki ryzyka:
- Niedobre relacje w rodzinie
- Kłopoty rodzinne
- Wymagające, trudne sytuacje życiowe
- Problemy rówieśnicze
- Kłopoty w szkole
- Nuda
- Brak zasad w korzystaniu z sieci.
Czynniki chroniące:
- Zaspokojone potrzeby emocjonalne
- Zaangażowani rodzice i rodzina, uważność
- Dobre relacje z rówieśnikami
- Hobby, zainteresowania
- Przyjazne środowisko szkolne
- Zaspokojone potrzeby emocjonalne
- Ustalone zasady korzystania z sieci.
Jakie działania profilaktyczne warto prowadzić?
Mamy nadzieję, że po lekturze tego artykułu macie świadomość, jak ważne jest, aby dbać o zdrowe nawyki cyfrowe – nie tylko u siebie, ale również u dzieci i młodzieży. Jeśli chcecie aktywnie działać i pomagać młodym ludziom nie tylko gdy problem zaistnieje, ale już na etapie profilaktyki, mamy dla Was coś szczególnego.
We współpracy z Fundacją Dajemy Dzieciom Siłę przygotowaliśmy poradnik „Nadużywanie ekranów przez dzieci i młodzież”, który możecie przeczytać i pobrać na naszej stronie. Znajdziecie tam między innymi:
- Wskazówki dla szkół pomagające w profilaktyce nadużywania ekranów,
- Porady dla rodziców, jak przeciwdziałać nadużywaniu ekranów,
- Domowe zasady ekranowe – propozycję sposobu ustalenia zasad korzystania z ekranów, które można dostosować do własnych potrzeb i wieku dzieci – w zależności od ustaleń w rodzinie
- Dodatkowe informacje o symptomach nadużywania i jego skutkach.
- Cenne informacje o miejscach, w których można szukać pomocy.
Zapraszamy do odwiedzenia strony całej poświęconej tematowi cyfrowego balansu oraz do pobrania z niej poradnika cennego dla szkół i rodziców.