Sztuczna inteligencja odgrywa ważną rolę w wielu sektorach. Szczególnie popularne stały się chatboty, które generują gotowe odpowiedzi na zapytania użytkowników i użytkowniczek internetu. Bywa, że taką formę pomocy w nauce cenią sobie też uczniowie i uczennice. Dla nich szczególnie ważne jest szybkie tempo generowania treści. Ale czy zdają sobie sprawę z ryzyk wykorzystania generatywnej AI? W jaki sposób uczyć młodzież odpowiedzialnego korzystania z chatbotów?
Jak działają chatboty?
Chatboty, nazywane generatywną sztuczną inteligencją, są powszechnie używane, także przez młodych ludzi. Najpopularniejszym z nich jest ChatGPT, który generuje tekst lub obraz na podstawie konkretnego polecenia lub zapytania. Do jego systemu wgrywane są miliony danych z portali informacyjnych, mediów społecznościowych, blogów czy źródeł naukowych. Dzięki temu chatbot „uczy się” i rozwija, a w konsekwencji – generuje treści coraz lepiej dopasowane do konkretnego polecenia. Obecnie ChatGPT jest zaawansowanym narzędziem, które potrafi pisać artykuły, notatki, tłumaczy teksty na język obcy i rozwiązuje skomplikowane obliczenia. Warto jednak pamiętać, że rozwój takiej technologii to także pewne zagrożenia. Niekiedy w treściach generowanych przez chatboty pojawiają się fake newsy, niesprawdzone informacje czy treści dyskryminujące ze względu na wiek, płeć, rasę czy narodowość.
Chatboty w nauce – zalety i możliwości
Obecnie generatywna sztuczna inteligencja daje ogromne możliwości. Pozwala zaoszczędzić czas, zwiększyć efektywność, w wielu aspektach ułatwić naukę i pracę. To właśnie dlatego jest chętnie wykorzystywana zarówno przez dorosłych, jak i uczniów i uczennice. Bywa, że chatboty stają się wsparciem w realizacji zadań szkolnych.
AI generuje odpowiedzi na pytania z różnych dziedzin – od tych najprostszych, po bardziej skomplikowane. Może pomóc w pisaniu i analizie tekstów, tworzeniu planu pracy. Oprócz tego sztuczna inteligencja jest w stanie stworzyć streszczenie lub notatkę na dany temat, dzięki czemu może ułatwić przyswojenie najważniejszych informacji. Chatbot pomaga również w rozwiązaniu wymagających zadań. Uczeń lub uczennica otrzymuje od AI wskazówki i podpowiedzi, które pozwalają mu na samodzielne wykonanie polecenia. Tego typu technologie mogą okazać się przydatne w tłumaczeniach tekstów na język obcy. Sztuczna inteligencja w kilka chwil potrafi też stworzyć listy słówek i gotowe porady językowe. Warto jednak pamiętać, że wygenerowane treści mogą zawierać błędy językowe.
Generatywna sztuczna inteligencja – zagrożenia
Niestety, oprócz korzyści, generatywna AI niesie za sobą ryzyko, którego nie każdy jest świadom. Warto zdawać sobie sprawę, że dane wgrywane do systemów chatbotów nie zawsze pochodzą z rzetelnych źródeł. Często są to publikacje naukowe, artykuły prasowe, ale także wpisy użytkowników_czki mediów społecznościowych (niebędących ekspertami w danym temacie) czy teksty publikowane na portalach plotkarskich. Niektóre podpowiedzi zawierają nieprawdziwe informacje, często udostępniane przez użytkowników_czki. Zdarzają się również teksty rasistowskie, dyskryminujące konkretne grupy społeczne czy takie, w których pojawiają się uprzedzenia ideologiczne. Tego typu krzywdzące informacje mogą być później powielane i przekazywane dalej w internecie.
Poza tym należy pamiętać, że treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję mogą zawierać błędy językowe, w tym logiczne i interpunkcyjne. Oprócz tego istnieje ryzyko, że uczennice i uczniowie będą wykorzystywali chatbota nie do wsparcia w nauce, ale jako narzędzie do generowania gotowych rozwiązań i wypracowań. Może się to przekształcić w nawyk korzystania z AI przy każdym zadaniu domowym i sprawdzianie.
Dyskusyjna staje się też kwestia praw autorskich i plagiatu. Wciąż toczy się debata publiczna na temat tego, kto jest autorem treści stworzonych przez AI – twórca konkretnego chatbota, osoba wpisująca zapytanie lub polecenie, czy może narzędzie sztucznej inteligencji? Opinie są różne, dlatego warto rozmawiać z uczniami i uczennicami na ten temat.
Lekcja z wykorzystaniem chatbota
Warto uwrażliwić uczniów i uczennice na powyższe zagrożenia. Jednym z pomysłów może być przeprowadzenie lekcji na temat zastosowania chatbotów i odpowiedzialnego wykorzystywania ich w szkole i poza nią. Co więcej, dobrze jest pokazać, w jaki sposób są tworzone treści np. poprzez przeprowadzenie warsztatów z obsługi generatywnej sztucznej inteligencji i formułowania precyzyjnych poleceń. W ten sposób młodzi użytkownicy internetu będą mogli porównać wpisane przez siebie polecenia z otrzymaną odpowiedzią generatywnej AI. Oprócz tego można wspólnie przetestować możliwości chatbota i zweryfikować poprawność wygenerowanej treści np. na podstawie ostatnio omawianej lektury.
Podziel uczniów i uczennice na grupy i niech każda z nich zada sztucznej inteligencji po kilka pytań dotyczących bohaterów książki i ich relacji, zakończenia lektury czy daty i miejsca powstania dzieła. Następnie wspólnie omówcie wyniki. Innym sposobem na sprawdzenie wiedzy ChataGPT jest zapytanie go o poprawność językową konkretnego sformułowania. Możesz np. zapytać „Czy sformułowanie „pełnić rolę” jest poprawne w języku polskim?”. Następnie warto porównać odpowiedź AI z definicją słownikową. Wówczas uczennice i uczniowie mogą szybko dojść do wniosku, że chatbot w tym przypadku się pomylił i udzielił błędnej odpowiedzi. Na koniec warto zwrócić mu uwagę na pomyłkę i sprawdzić, jak zareaguje.
Są liczne dowody na to, że ChatGPT, nie jest też neutralny w sprawach ideologicznych i światopoglądowych. Temat ten można poruszyć podczas lekcji z nieco starszymi, nastoletnimi uczniami i uczennicami. A także porozmawiać o tym, czego ChatGPT (jeszcze) nie wie. Przykładowo, może on nie znać odpowiedzi na pytania o wydarzenia, które miały miejsce po 2021 roku. Niech uczniowie i uczennice utworzą małe grupy i wspólnie zapytają AI np. o szczyt NATO w 2022 roku czy wybory parlamentarne w Polsce w 2023 roku (lub inne wydarzenie bliższe datą do czasu, kiedy czytacie ten tekst. Mamy świadomość, że algorytmy szybko się uczą i w dniu, kiedy to widzisz, te przykłady mogą nie być już aktualne)
Z kolei, aby uwrażliwić młodych internautów i internautki na temat praw autorskich i plagiatu, dobrym pomysłem będzie przeprowadzenie dyskusji. Zróbcie wspólnie burzę mózgów i zastanówcie się nad tym, komu powinno się przypisywać prawa autorskie do wygenerowanego tekstu lub obrazu. Rozważcie różne możliwości. Z takiej lekcji zarówno uczniowie i uczennice, jak i prowadzący zajęcia z pewnością wyciągną ciekawe wnioski, a przede wszystkim refleksję nad tym, jak wiele jeszcze jest do ustalenia w kontekście tej dynamicznie rozwijającej się technologii.
Pamiętajmy, że kluczowy jest umiar i zdrowy rozsądek w korzystaniu z tego typu innowacji.
O zaletach, ale i wyzwaniach społecznych czy etycznych powodowanych rozwojem AI, mówimy także na co dzień w naszym kursie online dla nauczycieli_lek #BurzaMózgów, który prowadzimy we współpracy z LofiRobot. Ewaluacja poprzedniej edycji projektu pokazuje, że nauczyciele i nauczycielki chętnie wykorzystują wiedzę z kursu w prowadzeniu zajęć i rozmów z młodzieżą, aby kształtować w ten sposób ich krytyczną postawę wobec tego, z czym spotykają się w sieci. I bardzo nas to cieszy!