Czym jest fonoholizm?
Fundacja Db@m o Mój Zasięg definiuje fonoholizm jako behawioralne zaburzenie objawiające się nałogowym używaniem smartfona (czy też po prostu telefonu komórkowego). O takim uzależnieniu możemy powiedzieć, gdy nie jesteśmy w stanie prawidłowo funkcjonować bez naszego smartfona. Komórka jest włączona cały czas i nawet gdy śpimy, telefon jest w zasięgu ręki. Ciągle sprawdzamy, czy nie czekają na nas jakieś powiadomienia.
Problem fonoholizmu nie dotyczy tylko dzieci czy młodzieży, może dotykać osób w różnym wieku. Zjawisko to jest częścią Problematycznego Użytkowania Internetu (PUI), a wraz ze wzrostem znaczenia urządzeń mobilnych w korzystaniu z sieci (np. z Facebooka aż 96% użytkowników korzysta przede wszystkim z telefonu!) wzrasta również problematyczne korzystanie z urządzeń mobilnych.
Jaki procent dzieci jest uzależniony od technologii?
Z badaniach Fundacji Db@m o Mój Zasięg z 2016 roku wyciągnięto wiele wniosków związanych z używaniem telefonów i uzależnieniem młodzieży od nich. To badania sprzed 5 lat, zatem istnieje szansa, że aktualne wyniki mogą się nieco różnić – biorąc pod uwagę rozwój technologiczny oraz pandemię i wiążącą się z nią zdalną naukę i przeniesienie wielu kontaktów do internetu. Oto jakie wnioski wyciągnięto:
- 82% młodzieży twierdzi, że od korzystania z telefonu można się uzależnić.
- 77% młodych osób deklaruje, że zna przynajmniej jedną osobę uzależnioną od smartfona.
- A aż 23% badanych uważa, że jest uzależniony/a od korzystania z telefonu! Warto zwrócić tutaj szczególnie uwagę na to, że jest to autodeklaracja – są to osoby, które są świadome dotykającego ich problemu. Jest jednak spora szansa, że spory odsetek młodzieży mimo symptomów uzależnienia nie zauważa problemu.
Co ciekawe, 62% młodzieży deklaruje również, że na uzależnienie od smartfona są bardziej narażone dzieci rodziców, którzy również są uzależnieni.
Jakie są objawy uzależnienia od smartfona?
Patrząc na powyższe statystyki, na pewno wiele osób zastanawia się, jak w takim razie rozpoznać, czy dziecko/nastolatek jest uzależniony/a od smartfona.
Wśród zachowań, na które warto zwrócić uwagę, są między innymi:
- nierozstawanie się ze swoim smartfonem,
- ciągła gotowość na odpisanie na wiadomości – maile, smsy, wiadomości przez poszczególne kanały mediów społecznościowych,
- ciągłe sprawdzanie urządzenia, częste sięganie po telefon, trzymanie go w dłoniach, uruchamianie go, żeby sprawdzić, czy pojawiły się powiadomienia,
- częste przerywanie rozmów „na żywo”, aby napisać wiadomość, czy odebrać telefon lub zadzwonić do kogoś,
- wychodzenie z klasy, aby zadzwonić/odebrać telefon/napisać wiadomość,
- częste robienie selfie i dzielenie się tymi zdjęciami z innymi,
- korzystanie ze smartfona w sytuacjach i w miejscach, w których nie należy tego robić (np. w kinie, teatrze itp.).
Warto też zwrócić uwagę na objawy psychologiczne związane z uzależnieniem. Wśród nich:
- odczuwanie silnej potrzeby lub niejako przymusu, aby korzystać ze smartfona,
- gorsze samopoczucie, rozdrażnienie, niepokój przy próbach ograniczenia korzystania z urządzenia,
- niezgoda, wyraźne niezadowolenie wynikające z uniemożliwienia/ograniczenia korzystania z telefonu,
- podkreślanie ważności znaczenia bycia online w związku z aktualnymi wydarzeniami i strach związany z byciem poza nurtem przepływu informacji (FOMO),
- przeżywanie negatywnych emocji związanych z niemożliwością bycia online, czyli np. poszukiwanie za wszelką cenę zasięgu.
Jeśli zastanawiacie się, czy Wasze dziecko jest uzależnione od mediów cyfrowych (nie tylko telefonu), możecie wspólnie rozwiązać test – polską adaptację testu IAT Kimberly Young. Tutaj znajdziesz link do testu oraz materiały dotyczące interpretacji wyników.
Jakie są konsekwencje uzależnienia dziecka od telefonu?
Fonoholizm dotychczas nie jest sklasyfikowany jako uzależnienie w klasyfikacji ICD-11. Nie oznacza to jednak, że problematyczne korzystanie z telefonu (czy w ogóle z internetu) nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji. Uzależnienie skutkuje problemami ze zdrowiem fizycznym, psychicznym, wpływa na relacje z otoczeniem czy codzienne obowiązki. W najtrudniejszych przypadkach uzależnienie może być też związane z krzywdzeniem osób wokół siebie.
Co zrobić, jeśli podejrzewamy, że dziecko nadużywa telefonu?
Zdanie sobie sprawy z problemu to pierwszy krok do poprawienia sytuacji. W zależności od złożoności i wielkości problemów ścieżka działania może się różnić. Jeśli problem jest poważny, warto od razu skontaktować się ze specjalistami – poniżej znajdziecie kilka sugestii. Jeśli jednak czujecie, że macie możliwość działania we własnym zakresie lub jeśli chcecie zapobiegać uzależenieniu, zachęcamy do podjęcia poniższych kroków.
- Porozmawiajcie – w pierwszym kroku musicie wszyscy zdać sobie sprawę z tego, w jakiej sytuacji się znajdujecie.
- Stwórzcie warunki, które sprzyjają rozmowie. Warto, żebyście wszyscy wygospodarowali na nią czas i miejsce.
- Nazwijcie problem – powiedzcie dziecku, co niepokojącego widzicie w jego zachowaniu i dlaczego.
- Posłuchajcie – poza pokazaniem swojej perspektywy, koniecznie wysłuchajcie, co Wasze dziecko ma do powiedzenia. Nie omieszkajcie zadawać pytań, które umożliwią szersze spojrzenie na sprawę.
- Zapanujcie nad emocjami – aby rozmowa była efektywna i pozwoliła dziecku na otworzenie się i opowiedzenie o swoich problemach, nie powinna być pełna złości czy żalu.
- Poszukajcie przyczyn – spróbujcie zastanowić się, kiedy/ w jakich okolicznościach Wasze dziecko szczególnie używa telefonu.A może ostatnio używa go więcej i istnieje jakaś przyczyna takiej zmiany? Warto jest zgłębić temat, aby móc lepiej pomóc – np. znaleźć alternatywne rozrywki.
- Doceńcie sukcesy – gdy udaje się dziecku ograniczyć czas spędzany na korzystaniu ze smartfona, nie omieszkajcie tego zauważyć. Docenienie pomaga w osiągnięciu sukcesu.
- Dawajcie przykład – to Wasze zachowanie, nie słowa, stanowią wzór dla dziecka. Jeśli sami korzystacie z telefonu kosztem innych zajęć czy spędzania czasu z dziećmi, jeśli macie telefon przy posiłku, podczas rozmowy i innych wspólnych czynności, jeśli zbyt często przerywacie rozmowę z dzieckiem na rzecz odebrania telefonu, trudno będzie mu budować odpowiednią postawę względem smartfona.
Ustalcie zasady – zastanówcie się, ile czasu dziecko może spędzać w sieci. Polecamy też zapoznanie się ze stroną Zadbaj o Dziecięcy Mózg, ponieważ jest doskonałym źródłem wiedzy o balansie i ustalaniu mądrych zasad ekranowych. Sprawdźcie też, ile czasu, w zależności od wieku, dziecko może spędzać przed ekranem. Ustalcie zasady dotyczące dziecka, ale nie tylko – zastanówcie się nad regułami, których będzie przestrzegać cała rodzina. Na przykład:
- nie korzystajcie z telefonów podczas posiłków,
- zostawiajcie urządzenia w jednym miejscu w domu – tam też możecie je ładować,
- umawiajcie się na czas całkowicie offline podczas wspólnych wydarzeń np. świąt, wyjazdów itp.,
- nie śpijcie z telefonem,
- nie korzystajcie z telefonu na 1-2 godziny przed snem.
Wsparcie specjalisty
Może się zdarzyć, że mimo dobrych chęci i wspólnej ciężkiej pracy całej rodziny nie uda się rozwiązać problemu. Warto wtedy skorzystać z pomocy specjalisty – psychologa czy psycholożki, który/a zajmuje się uzależnieniami behawioralnymi.
Gdzie można skorzystać z pomocy?
- Bezpłatną pomoc psychologiczną oferują Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, Poradnie Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży i Poradnie Leczenia Uzależnień, które w ofercie mają pomoc osobom niepełnoletnim. Warto sprawdzić dostępność takich miejsc w Twojej miejscowości.
- Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę prowadzi poradnię „Dziecko w sieci” dla dzieci doświadczających zagrożeń online (nie tylko nadużywania, ale też cyberprzemocy, uwodzenia, szkodliwych treści czy ryzykownych zachowań). W jej ramach prowadzone są konsultacje indywidualne z psychologiem oraz indywidualna psychoterapia. Zgłoszenia dziecka pod numerem telefonu 22 826 88 62 dokonuje rodzic.
- Można też skorzystać z bezpłatnej pomocy telefonicznej i online na portalu www.800100100.pl –Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w Sprawie Bezpieczeństwa Dzieci: 800 100 100. Telefon działa od poniedziałku do piątku w godz. 12.00–15.00. Można też wysłać wiadomość na pomoc@800100100.pl. Więcej informacji o ofercie telefonu na www.800100100.pl.
***
Źródło badań oraz symptomów uzależnienia:
Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań. Dr Maciej Dębski, Fundacja Dbam o Mój Zasięg, Gdynia 2016 https://dbamomojzasieg.com/wp-content/uploads/2016/12/Nalogowe_korzystanie_z_telefonow_komorkowych_RAPORT_Z_BADAN.pdf