Tak jak uczymy się alfabetu i liczenia, musimy się uczyć zarówno technicznego korzystania ze sprzętu komputerowego, jak również wzmacniać kompetencje pomagające nam w jego wykorzystywaniu.
W 97% gospodarstw domowych w Polsce, w których wychowują się dzieci znajduje się komputer z dostępem do Internetu (GUS, 2016). Inne badania dają nam szerszy obraz tej sytuacji – z badań przeprowadzonych w ramach ewaluacji pilotażowej edycji programu MegaMisja wynika, że wśród uczestników programu aż w 83% domów znajduje się tablet, a konsole do gier ma 47% badanych uczniów. Ponadto 36% dzieci to główni domowi użytkownicy komputera/laptopa/tabletu. (Wierzbick, Buchner, 2016). Co więcej, ponad 50% dzieci uczących się w szkołach podstawowych korzysta z Internetu kilka razy dziennie (Collegium Civitas i FNP, 2016).
Jednak posiadanie sprzętu komputerowego i dostępu do sieci to dopiero pierwszy krok do pełnego wykorzystywania możliwości, jakie one nam dają! Choć często jest tak, że dzieci i młodzież doskonale radzą sobie z techniczną obsługą podstawowych funkcjonalności urządzeń, to potrzebują wsparcia w zakresie świadomego i skutecznego ich wykorzystywania, poprzez wzmacnianie umiejętności należących do grupy kompetencji medialnych, informacyjnych i cyfrowych. To kompetencje, które umożliwiają nam efektywną komunikację za pośrednictwem medium, np. komputera, telefonu, ale także prasy czy telewizora, komunikację, w której nie jesteśmy tylko odbiorcami treści, ale także ich nadawcami.
Zadaniem dorosłych jest zatem towarzyszenie dzieciom w ich cyfrowym rozwoju – tak, żeby mogli być aktywnymi uczestnikami cyfrowego społeczeństwa – krytycznymi, kreatywnymi i odpowiedzialnymi. Dziś w ciągu sekundy pojawia się w Internecie 30 GB danych, internauci pobierają 800 aplikacji, YouTube notuje 108 000 odsłon, a Google 51 000 wyszukiwań (Kamieniecki, Bochenek, 2016), jeszcze więcej informacji może do nas dotrzeć, jeśli dołączymy do źródeł inne media. Staje więc przed nami trudne zadanie wyszukania interesującej nas informacji, selekcja danych, ich krytyczna ocena. Jest to możliwe dzięki wzmacnianiu kompetencji informacyjnych związanych właśnie ze znajomością źródeł informacji, ich wyszukiwaniem, a także weryfikacją i wykorzystaniem.
Jako użytkownicy sieci jesteśmy powiązani relacjami społecznymi – tworzymy swój wizerunek, nawiązujemy kontakty, uczestniczymy w budowaniu wizerunku innych osób (a oni w naszym). To, co raz się znajdzie w Internecie, nigdy nie ginie, dlatego tak ważna jest odpowiedzialność za umieszczane przez nas treści na nasz własny lub innych temat.
Korzystając z komunikatów medialnych uczymy się rozumienia języka mediów i podobnie, jak uczymy się języka obcego, musimy się zapoznać z symboliką słów i obrazów wykorzystywanych w Internecie, np. emotikonów, skrótów i grafik.
Kompetencje medialne i cyfrowe pozwalają nam też aktywnie korzystać z dostępnych narzędzi, tak by stawać się aktywnymi twórcami, a nie tylko biernymi konsumentami dostępnych treści. Jako twórcy komunikatów medialnych możemy rozwijać swoją kreatywność – tworzyć, przetwarzać i prezentować treści. Jako twórcy możemy udostępniać swoje utwory szerszej (np. wszystkim użytkownikom) lub węższej grupie odbiorców (np. uczniom swojej klasy), możemy być blogerami, videoblogerami, prowadzić swoje strony czy być aktywnymi uczestnikami forów dyskusyjnych.
Media i komunikacja przez media są także przedmiotem refleksji etycznej oraz stawiają przed uczestnikami wyzwania w tym zakresie. W ramach rozwoju kompetencji medialnych uczymy się rozróżniać dobro i zło w komunikacji i mediach, oceniać swoje postępowanie, a także zasady, które obowiązują w danym kanale.
Nie należy zapominać o bezpieczeństwie w komunikacji i mediach – tutaj najważniejszy jest właśnie użytkownik i jego działania – nawet najlepsze zabezpieczenia techniczne nie zapewnią nam pełnego bezpieczeństwa. W tym zakresie uczymy się dbać o ochronę swojej prywatności i wizerunku, zachowywanie (bądź nie) anonimowości, ochronę pracy, transakcji i komunikacji,na przykład podczas robienia zakupów online czy grania w gry online z mikropłatnościami. W ramach dbania o swoje bezpieczeństwo należy pamiętać również o zachowaniu higieny korzystania z urządzeń komputerowych – bilansowania sposobów spędzania wolnego czasu przed komputerem i na świeżym powietrzu, zachowywania właściwej ergonomii i robienia przerw w pracy z komputerem.
Poruszanie się w środowisku medialnym wiąże się także z elementami prawa oraz ekonomii. Istnieje szereg zasad i norm (zapisanych m.in. w Konstytucji, Ustawie o radiofonii i telefiwzji, Ustawie o prawie autorskim) , które regulują sposoby korzystania z mediów (jego twórców, odbiorców, użytkowników). Mamy tu do czynienia zarówno z wolnością słowa, dostępem do informacji, prawem autorskim, ochroną danych osobowych. To bardzo konkretne wiadomości, w których zdobywaniu i rozumieniu potrzebna jest pomoc osób dorosłych.
Kompetencje cyfrowe wiążą się bezpośrednio ze znajomością budowy, działania i obsługą urządzeń, ale także znajomością formatów danych cyfrowych, korzystania z oprogramowania, wdrażania myślenia algorytmicznego. Ponieważ rynek technologii stale się rozwija, także te kompetencje wymagają stałego kształtowania i rozwijania.
Komputer i Internet otwierają przed nami spektrum możliwości: pozwalają na naukę, odkrywanie nowych wiadomości, poznawanie informacji o świecie, nawiązywanie i utrzymywanie znajomości, rozwijanie kreatywności, zabawę… i wiele wiele innych. Już chyba nikt nie ma wątpliwości, że komputer i Internet wykorzystywany w życiu codziennym, zarówno na płaszczyźnie zawodowej czy szkolnej, ale też prywatnej, ułatwiają nam funkcjonowanie w rzeczywistości medialnej, której jesteśmy uczestnikami.
Zadaniem osób dorosłych jest towarzyszenie dzieciom w rozwoju cyfrowym. Program Mega Misja jest doskonałym wprowadzeniem w ten medialny świat – jednak rozwój kompetencji dziecka musi odbywać się nie tylko w szkolnej świetlicy, ale także w szkolnej klasie i w domu. Można to robić na przykład poprzez wspólne odkrywanie kreatywnej strony urządzeń komputerowych, tworzenie cyfrowego archiwum wspomnień rodzinnych, kulinarnego bloga czy poszukiwanie informacji na temat właśnie odwiedzonego zwierzęcia w zoo czy naukę języka obcego.
Barbara Krywoszejew - Nowoczesna Polska
- Fundacja Nowoczesna Polska, Katalog kompetencji medialnych, informacyjnych i cyfrowych, Warszawa 2014
- Wierzbicka Marta, Anna Buchner, MegaMisja. Ewaluacja pilotażowej edycji programu, Centrum Cyfrowe, Warszawa 2016
- GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych 2012-2016, Szczecin 2016
- Collegium Civitas, Fundacja Nowoczesna Polska, Cybernauci diagnoza wiedzy umiejętności i kompetencji, Warszawa 2016
- Wojciech Kamieniecki, Marcin Bochenek, Świat współczesnych nastolatków, w: Tanaś M. (red.) Nastolatki Wobec Interentu, NASK, Warszawa 2016