Jak walczyć z dezinformacją?

Fact-checking

Fact-checking to dementowanie nieprawdziwych informa­cji. Jest to obecnie podstawowa metoda walki z dezinformacją. Na poziomie profesjonalnym fact-checkingiem zajmują się wyspecjali­zowane grupy ludzi, a wyniki ich pracy można znaleźć na portalach fact-checkingowych. Znajdziemy tam wyjaśnienia nieprawdziwych informacji i wskazanie wiarygodnych źródeł.

Najlepiej odwiedzać je regularnie, by wiedzieć, jakie nowe fał­szywe informacje pojawiły się ostatnio w sieci.

Polskie portale fact-checkingowe:

• Stowarzyszenie Demagog: https://demagog.org.pl/fake_news/
• Agencja AFP: https://sprawdzam.afp.com/
• Konkret24: https://konkret24.tvn24.pl/
• Wojownicy Klawiatury: https://wojownicyklawiatury.pl/
• Fake Hunter Polskiej Agencji Prasowej: https://fakehunter.pap.pl
• fact-checkingiem zajmuje się również portal OKO.press: https://oko.press/
• Twitter, konto Instytutu Badawczego NASK: https://twitter.com/WeryfikacjaNASK
• Dezinformację rosyjską w UE dementuje portal https://euvsdisinfo.eu/

Znajomość mechanizmów dezinformacji i krytyczne myślenie

Najlepszą tarczę ochronną przed dezinformacją dają: świado­mość i edukacja. Dowiedziono naukowo, że osoby świadome tego, że mogą być manipulowane i oszukiwane w internecie, oraz znają­ce mechanizmy dezinformacji, stają się na nie bardziej odporne. Ta odporność zwiększa się z każdym kolejnym przypadkiem rozpozna­nia fałszywej informacji.

Dlatego czytając ten poradnik, uczestnicząc w warsztatach, szkoląc umiejętność krytycznego myślenia, sprawdzając wiadomo­ści na portalach fact-checkingowych czy podejmując jakiekolwiek inne działanie, służące rozpoznaniu fake newsów lub manipulacji – budujesz własną tarczę ochronną. Tylko od Ciebie zależy, jak będzie ona skuteczna.

Edukacja

To jeden z najważniejszych elementów informacyjnej tarczy ochronnej. W niektórych państwach nauka bezpiecznego funkcjo­nowania w internecie jest już obowiązkowym elementem programu nauczania – wiele wskazuje na to, że powinna być ona włączona w edukację szkolną także w Polsce. Nie musi to polegać na tworzeniu nowego przedmiotu, elementy nauki weryfikowania informacji mogą się pojawiać na zajęciach z różnych przedmiotów, zwłaszcza takich jak język polski, języki obce, historia czy wiedza o społeczeństwie.

Oczywiście nauczyciel powinien być dla uczniów przewod­nikiem, jednak warto, by pamiętał, że nie musi wiedzieć wszyst­kiego. Mamy do czynienia z wyjątkowo zmienną strukturą, jaką jest przestrzeń informacyjna – wciąż pojawiają się nowe zjawiska i mechanizmy, nowe media, portale i konta. Nawet najlepsi eksperci od wykrywania dezinformacji co chwilę uświadamiają sobie, że cze­goś nie wiedzą.

Otwarte stwierdzenie „nie wiem” jest najlepszym punktem wyjścia do dalszych poszukiwań. Bezpieczne nawyki funkcjo­nowania w przestrzeni informacyjnej polegają bowiem głównie na poszukiwaniu i samodzielnym sprawdzaniu danych czy newsów.

Wydaje się, że najistotniejszą umiejętnością, jaką w tej dzie­dzinie nauczyciel może przekazać uczniom, jest umiejętność refleksji oraz stawiania pytań, których początkiem często bywa nielubiane w szkole stwierdzenie „nie wiem”. Tym razem warto nie wiedzieć i warto to sobie uświadamiać – po to, by rozpocząć poszu­kiwania: czasem indywidualne, czasem wspólne.

Drugim elementem, który nauczyciel powinien przekazać uczniom, jest wiedza o metodach prowadzenia poszukiwań. Te najpotrzebniejsze na co dzień zostały zawarte w niniejszym porad­niku. Wystarczy kilka ćwiczeń, by je opanować. I warto pozwolić uczniom na zadawanie pytań, a wręcz doceniać to, że je zadają, że poszukują i chcą odkrywać.

Taka edukacja to nie tylko kwestia technicznych umiejętno­ści niezbędnych do obsługi cyfrowych narzędzi czy poruszania się w internecie. Oczywiście, świadomość możliwości technicznych jest bardzo istotna w ochronie przed dezinformacją – im więcej wiemy, co i jak można tworzyć w internecie, jak łatwe jest modyfikowanie treści pisemnych, graficznych, jak powstaje deepfake, tym większa czujność na przekazy w sieci, mniej podatności na fake-newsowe czy zmodyfikowane treści.

Ale ważne są także tzw. kompetencje miękkie związane na przykład z umiejętnością krytycznego myślenia, refleksji, ale także logicznego (wręcz algorytmicznego) myślenia, wyciągania wniosków. Te – warto wspierać od najmłodszych lat.

Przykłady inicjatyw edukacyjnych dla szkół

Szkoły mogą też włączać się w inicjatywy i programy edukacyj­ne prowadzone m.in. przez organizacje pozarządowe. Wiele z nich wspiera nauczycieli w prowadzeniu edukacji cyfro­wej, która pomaga budować odporność na dezinformację – wśród uczniów, ale i wśród kadry pedagogicznej.

Megamisja

To program edukacyjny dla klas 1-3, który uczy dzieci zdrowych nawyków cyfrowych. W ramach cyklu zajęć realizowanych przez nauczycieli na podstawie gotowych scenariuszy, uczniowie dowiadują się, jak odróżnić informację od reklamy, opinię od faktu. Uczą się wery­fikować i kategoryzować źródła informacji, odróżniając wiarygodne od niepewnych. Wszystko to daje im ważne przygotowanie do tego, aby z cyfrowych mediów korzystać w sposób refleksyjny i krytyczny.

Do programu Fundacji Orange mogą zgłaszać się szkoły pod­stawowe z całej Polski w kwietniu-maju. Z gotowych scenariuszy można też korzystać w dowolnym momencie – są udostępnione na wolnych licencjach. W kontekście dezinformacji szczególnie przyda­dzą się scenariusze lekcji 1-3 i 8. Więcej na megamisja.pl – zakładka „baza wiedzy”. https://platforma.megamisja.pl/baza-wiedzy/

#SuperKoderzy

To program dla klas 4-8 szkół podstawowych. Dzięki szkole­niom i gotowym scenariuszom, umożliwia nauczycielom prowadze­nie ciekawszych lekcji – z wykorzystaniem cyfrowych narzędzi. Przy­roda, historia, matematyka, muzyka, język polski, języki obce i inne przedmioty szkolne urozmaicone są o naukę podstaw programowa­nia i obsługi cyfrowych narzędzi. Pozwala to na ćwiczenie z ucznia­mi logicznego i abstrakcyjnego myślenia, rozwiązywania problemów i rozumienia, jak działają algorytmy. Program podejmuje też kwe­stię wyszukiwania i udostępniania informacji, przestrzegania prawa autorskiego i zasad bezpieczeństwa w sieci, a także oceny zagrożeń związanych z technologiami.

Do tej inicjatywy Fundacji Orange mogą zgłaszać się placówki z całej Polski. Nabór szkół odbywa się w kwietniu-maju. Z gotowych scenariuszy można też korzystać w dowolnym momencie – są udo­stępnione na wolnych licencjach na www.superkoderzy.pl

Dzień Bezpiecznego Internetu

Doroczne obchody Dnia Bezpiecznego Internetu (pierwszy wto­rek lutego) to okazja na prowadzenie w szkołach inicjatyw edukacyj­nych, które dotyczą internetu i technologii. Organizatorzy zaprasza­ją na konferencję dla osób pracujących z młodzieżą. Udostępniają także zestawy materiałów, konkursy, webinary, warsztaty pomocne w przygotowaniu lokalnych inicjatyw edukacyjnych dla dzieci, mło­dzieży i rodziców w każdej szkole czy placówce. Wydarzenie w Pol­sce realizuje Polskie Centrum Programu Safer Internet (PCPSI), które tworzą państwowy instytut badawczy NASK oraz Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. Więcej na www.dbi.pl

Kurs Precobias (Prevention of Youth Radicalisation Through Self-Awareness on Cognitive Biases)

Kompleksowy, darmowy kurs online w języku polskim dla osób pracujących z młodzieżą, zakończony certyfikatem od dwóch euro­pejskich uczelni, a realizowany ze środków Komisji Europejskiej. To projekt zapobiegania dezinformacji i radykalizacji wśród młodych ludzi w internecie. Kompleksowe szkolenie dogłębnie wprowa­dza w zagadnienie m.in. poprzez ukazanie mechanizmów działania powszechnych błędów poznawczych opartych m.in. na sile autory­tetu, konformizmu, upraszczania czy doświadczania silnych emocji. W czasie kursu nauczyciele otrzymują dodatkowe materiały i prze­wodniki wraz z ćwiczeniami do prowadzenia zajęć z młodzieżą. Reje­stracja na https://mooc.precobias.eu

Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo Dzieci i Młodzieży w Internecie

Adresowana jest do przedstawicieli sektora edukacyjnego, orga­nizacji pozarządowych, wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania oraz dostawców usług i treści internetowych. Wśród prelegentów znaj­dą się najwyższej klasy eksperci z Polski i zagranicy, poruszając naj­bardziej aktualne tematy związane z ochroną dzieci i młodzieży przed zagrożeniami w internecie. Organizatorem wydarzenia, które odbywa się stacjonarnie lub online – zwykle we wrześniu-październiku, jest Polskie Centrum Programu Safer Internet. www.saferinternet.pl

Lekcja:Enter

Darmowe szkolenia dla nauczycieli w całej Polsce, które przy­gotowują do bardziej nowoczesnego prowadzenia lekcji – z wyko­rzystaniem cyfrowych narzędzi i e-zasobów. W ramach kursu poru­szane są kwestie zasad bezpieczeństwa w internecie i wyszukiwania wiarygodnych źródeł informacji. Udział w projekcie pozwala nauczy­cielom zwiększyć ogólny poziom cyfrowych umiejętności, a w pro­ces szkoleniowy włączeni są także dyrektorzy szkół. Projekt potrwa do 2023 roku. Więcej na www.lekcjaenter.pl

To tylko kilka przykładów inicjatyw wspierających szkoły i nauczy­cieli w cyfrowej edukacji. Warto śledzić także inicjatywy Fundacji Dbam o mój Z@sięg, Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, Centrum Eduka­cji Obywatelskiej, Głosu Nauczycielskiego, Stowarzyszenia Demagog czy kampanie NASKu i na bieżąco poszukiwać innych propozycji.